Türk kültüründe kişi adları (Türkiye sahası)

Abstract

Bu çalışmada, ad verme kültürüne bağlı olarak Türklerin kullanmış olduğu kişi adlarının ilk kaynaklardan modern döneme kadar mitik, tarihî, dinî, siyasî, coğrafî veya sosyal şartlar dâhilinde geçirmiş olduğu her türlü gelişim ve değişim, Türk folkloru bağlamında incelenmiştir. Ad (İsim) ve Adbilim (Onomastik) başlıklarının yer aldığı Giriş bölümünde, ad kavramının sözlük ve farklı disiplinlerde tanım ve içerik olarak bilimsel karşılığına yer verilmiştir. Çalışmanın konu kapsamının Türk kişi adları ile sınırlı olması hasebiyle Kişiadbilim (Antroponimi) başlığı altında, Türk ad verme kültürünün kavramsal çerçevesi belirlenmiş; sonrasında ise Türk kişi adları üzerine yazılan bazı kitap, sözlük ve tasnif odaklı akademik çalışmalardan bahsedilmiştir. Çalışmanın Birinci Bölüm'ü, Türklerde Ad Verme Kültürü ve Türkiye'de Ad Verme Kültürünün Gelişim Süreci ana başlıklarından müteşekkildir. İlk başlık altında adlandırmanın ne olduğu, ad vermenin toplumsal kabul boyutu, ad ve ad verme arasındaki uyum, adlandırmanın kültürel kaynakları ve ad vermede etkili olan unsurlar; ikinci başlık altında ise eski Türk kültürü, İslamiyet etkisi ve Cumhuriyet ile birlikte Türk ad verme kültüründe yaşanan değişimler, tarihî bir seyir olacak şekilde üç dönem üzerinden incelenmiştir. Özellikle son dönemin irdelenmesi hasebiyle Cumhuriyet sonrası sözlü kültür, yazılı kültür ve elektronik/dijital kültür merkezli yeni ad ve ad verme biçimleri; akademik tespitler, derlemeler ve istatistikî verilere dayalı olarak ortaya konmuştur. Yine Türkiye'de popülerlik veya moda bağlamında tercih edilen yeni ad ve ad verme biçimlerine ayrıca ad verme kültürünün sanal mizaha yansıyan boyutuna ise çalışmanın son kısmında yer verilmiştir.Sonuç olarak Türk ad verme kültürü örnekleminden hareketle denebilir ki adlandırma, kişiye kimlik kazandırma boyutuyla süreğen bir işlevi yerine getirirken dönemsel şartlara göre ad ve ad verme uygulamalarında yaşanan her türlü değişim/dönüşüm, bu olgunun yeniliklere açık bir tarafının olduğunu ortaya koymaktadır. Her ne kadar bu durum, toplumsal bir bozulma veya dilsel bir yozlaşma olarak addedilse de kültür denen olgunun sabit bir yapı değil, çağa göre kendini güncelleyebilen dinamik bir yapı olduğu unutulmamalıdır. İşte bu çalışmada ele alındığı üzere Türklerin ad verme kültüründe görülen kültürel değişim/dönüşümler, bu yenilemenin somut bir göstergesidir.Anahtar Kelimeler: Adlandırma, Türk Kültürü, Türklerde Ad Verme, Türk Folkloru.

In this study, all kinds of developments and changes in the mythical, historical, religious, political, geographical or social conditions of the personal names used by the Turks from the first sources to the modern period, depending on the naming culture, were examined in the context of Turkish folklore. In the Introduction section, which includes the titles of Name and Onomastic, the scientific equivalent of the concept of name is given in the dictionary and in different disciplines as definition and content. Since the scope of the study is limited to Turkish personal names, the conceptual framework of the Turkish naming culture has been determined under the title of Personality (Anthroponymy); Afterwards, some books, dictionaries and classification-oriented academic studies on Turkish personal names are mentioned.The First Part of the study consists of the main titles of Naming Culture in Turks and Development Process of Naming Culture in Turkey. Under the first title, what naming is, the social acceptance dimension of naming, the harmony between naming and naming, cultural sources of naming and factors that are effective in naming; under the second title, the old Turkish culture, the influence of Islam and the changes in the Turkish naming culture with the Republic were examined over three periods, as a historical course. Especially due to the examination of the last period; Based on academic findings, compilations and statistical data. In the last part of the study, newnames and naming styles preferred in the context of popularity or fashion in Turkey, as well as the dimension of naming culture reflected on virtual humor, are included.As a result, it can be said from the Turkish naming culture sample that while naming fulfills a continuous function with the dimension of giving an identity to the person, any change/transformation experienced in naming and naming practices according to seasonal conditions reveals that this phenomenon has an innovative side. Although this situation is considered as a social deterioration or linguistic degeneration, it should not be forgotten that the phenomenon called culture is not a fixed structure, but a dynamic structure that can update itself according to the age. As discussed in this study, the cultural changes/transformations seen in the naming culture of the Turks are a concrete indicator of this renewal.Keywords: Naming, Turkish Culture, Turkish Naming, Turkish Folklore.