Osmanlı Devleti döneminde Bâbîlik/Bahâîlik Hareketi'nin gelişimi ve faaliyetleri (1844-1922)

Abstract

Bâbîlik hareketi, 1844 yılında İran'da Kaçar Hanedanlığı döneminde ortaya çıkmıştır. Dini nitelikli bir hareket olan Bâbîlik, kısa süre içerisinde siyasal, toplumsal ve geleneksel düzeni tehdit edecek boyutlara ulaşmıştır. Kaçar iktidarı tarafından Bâbîliğin `fitne` sebebi olarak görülmesi neticesinde hareketin kurucusu Seyyid Ali Muhammed 1850 yılında idam edilmiştir. Bâbîler idama tepki olarak 1852 yılında Nasıreddin Şah'a suikast girişiminde bulunmuştur. Bu suikast girişimi, Bâbîliğin dini yapısına ilave olarak politikleşme sürecinin de başlangıcı olmuştur. Suikast teşebbüsü sonrası hareketin taraftarları ortadan kaldırılmaya veya tutuklanmaya başlanmıştır. Tutuklanan ve hareketin öncülerinden biri olan Mirza Hüseyin Ali'nin, Rusya büyükelçisinin müdahalesiyle serbest bırakılarak Osmanlı hâkimiyetindeki Bağdat'a (1853) sığınması sağlanmıştır. Mirza Hüseyin Ali liderliğinde Bağdat'ta faaliyetlerini sürdüren Bâbîlik, kısa süre sonra Bâhaîlik hareketine evrilmeye başlamıştır. Ancak hareketin Osmanlı coğrafyasındaki faaliyetleri İran ve Babıâli'yi tedirgin ettiğinden, hareketin ileri gelenleri 1863'te İstanbul ve Edirne'ye¸ 1868'de Akka adasına sürgün edilmiştir. Akka ve Hayfa'da faaliyetlerine devam eden Bâhaîlik hareketi müstakil bir din iddiası ile ortaya çıkarak Ortadoğu coğrafyasıyla birlikte, Avrupa ve Amerika'da yayılmaya başlamıştır. Bâhaîlik hareketinin bu faaliyetleri ve kurumsallaşma süreci Osmanlı Devlet'inin Filistin hâkimiyeti boyunca devam etmiştir.

The Bâbîsm emerged in Iran in 1844 during the Qajar Dynasty. Bâbîsm, as a religion-based movement, has reached such extent that began to threaten the existing political, social and traditional order in a short time. The founder of the movement, Sayyid Ali Muhammed, was executed in 1850 since the Qajar government regarded Bâbîsm as the cause of 'sedition'. In response to the execution of Sayyid Ali Muhammed, the Bâbîs attempted to assassinate Nasir al-Din Shah in 1852. This attempt was the beginning of the politicization process in addition to the religion-based structure of Bâbîsm. After the assassination attempt, the supporters of the movement started to be killed or arrested. Mirza Hüseyin Ali, one of the pioneers and arrested members of the movement, was released with the intervention of the Russian ambassador, and he took refuge in Baghdad (1853), which was under Ottoman rule. Bâbîsm kept going its activities in Baghdad under the leadership of Mirza Hussein Ali, and soon started to evolve into the Baha'i movement. However, since the activities of the movement in the Ottoman geography disturbed Iran and The Sublime Porte, the leaders of the movement were exiled to İstanbul and Edirne in 1863 and to the island of Akka in 1868. Continuing its activities in Akka and Haifa, the Baha'i movement emerged with an self-contained religion claim and started to spread in Europe and America, together with the Middle East. These activities and the institutionalization process of the Baha'i movement continued throughout the Ottoman Empire's domination of Palestine.