Tarihî ve arkeolojik veriler ışığında Aşağı Karasu Havzası

Abstract

Yeryüzünde yaşanılan hemen her durumda bir mekân olgusu vardır. Bu yönüyle yaşanılan bir durum ele alınırken salt insanın yaşamış olduğu coğrafya değil, mekânların ve coğrafya faktörünün insanlar üzerindeki etkisi de dikkate alınmalıdır.Fırat Nehri, en eski çağlardan günümüze Anadolu coğrafyasında belirleyici bir faktör olmuştur. Fırat Nehri'nin doğduğu Doğu Anadolu Bölgesi ise iklim koşullarının elverişli olması, doğal yiyecek türlerinin ve av hayvanlarının çeşitlilik göstermesi, barınma ihtiyaçlarının giderebilmesi ve jeolojik yapısı yönleriyle önemli bir bölgedir. Bu sebeple yüksek düzlükleri ve hayvancılık için oldukça zengin arazileriyle gerekli şartları bünyesinde bulunduran Karasu Havzası'nın Eski Çağ'dan bu yana iskân olunması tesadüf değildir. Aynı zamanda Fırat Nehri'nin bu bölgeye sağladığı imkânlar da yadsınamaz. Jeopolitik konumundan dolayı Eski Çağ ticaret yollarının kesiştiği yerlerden birisi olan bu coğrafya, bahsi geçen özelliklerinden dolayı tarih öncesi dönem insanının yaşayabileceği cazibe merkezlerinden birisi hâline gelmiştir.Aşağı Karasu Havzası'nın ulaşım ağını, günümüzde olduğu gibi Eski Çağ'da da doğal coğrafi yapı belirlemekteydi. Bu bölge, Kuzey ve Orta Anadolu, Kuzey Mezopotamya, Suriye, Kafkaslar ve İran'la eski çağlardan bu yana bazı ticaret yollarıyla bağlanmıştır. Bu nedenle, Aşağı Karasu Havzası Erzincan-Elâzığ-Malatya illerinin bulunduğu konum ile kuzey, doğu, batı ve güney istikametinden bölgeye ulaşan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. Kuzeyde Munzur Çayı Vadisi üzerinden Erzincan bölgesine; Bingöl Dağları üzerinden ise doğu bölgelerine ulaşılmaktadır. Batıda, Malatya üzerinden Orta Anadolu'ya; güneyde, Güneydoğu Toroslar üzerinden Mezopotamya'ya ulaşmak mümkündür. Bu dağlık alanlar, her ne kadar Harput bölgesinin güneyinde bulunan kültürlerle ilişkisinin kopmasına neden olsa da Lice-Genç ve Ergani–Maden arasındaki geçitler ve Fırat-Dicle Nehirleri arasındaki vadilerle Mezopotamya ile kültürel ilişkiler kurulabilmiştir. Bölgede tespit edilen bu merkezlerin büyük bölümü Paleolitik, Neolitik, Geç Kalkolitik, Erken Tunç, Demir, Orta Demir (Urartu). Geç Hitit ve Orta Çağ'a tarihlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu, Fırat, Karasu, Hurri, Hayaša, Urartu, Geç Hitit.

There is a place on earth where everything happens. In order to express the lived situation, not only the geography that people lived in, but also the effect of the situation in this place on people and the geography factor should be taken into consideration.The Euphrates River has been a determining factor for the Anatolian geography from the earliest times to the present. The Eastern Anatolia Region is a region where climatic conditions are suitable, the diversity of natural foods and wild animals, and shelter needs can be met, the area contains all the necessary conditions. At the same time, the opportunities provided by the Euphrates River to the region are undeniable. This geography, which is one of the intersection points of ancient trade routes due to its geopolitical location, has undoubtedly become one of the centers of attraction for prehistoric people with this aspect.The transportation network of the Lower Karasu Basin is determined by the natural geographical structure both in ancient times and present. This region has been connected with Northern and Central Anatolia, Northern Mesopotamia, Syria, the Caucasus and Iran by some trade routes since the ancient times. For this reason, it is located at the junction of the Erzincan-Elâzığ-Malatya provinces and the roads reaching the region from the north, east, west and south. From the Munzur Stream valley to the Erzincan region from the north; Eastern regions can be reached through the Bingöl mountains. In the west, via Malatya to Central Anatolia; In the south, it is possible to reach Mesopotamia via the Southeast Taurus Mountains. Although these mountainous areas cut off their relations with the cultures in the south of the Harput region, cultural relations could be established with Mesopotamia through Lice-Genç and Ergani - Maden passes and Euphrates-Tigris River valleys. These centers identified in the region have been dated to the Plaeolithic, Neolithic, Late Chalcolithic, Early Bronze, Iron, Middle Iron (Urartian) and Late Hittite and Middle Ages.Key Words: Eastern Anatolia, Fırat, Karasu, Hurri, Hayaša, Urartian, Late Hittite