Maniheist ve Budist Uygur şiirinin dilin dört temel becerisi açısından incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada Uygur Döneminde (9. yy ? 13. yy) Mani ve Burkan (Budizm) muhitinde oluşturulmuş manzum parçalarda dilin dört temel becerisi diye adlandırılan dinleme, okuma, konuşma ve yazma ile ilgili ögeler tespit edilmiş, incelenmiş ve sınıflandırılmıştır. Çalışma betimsel nitelikte yapılmış bir araştırmanın ürünüdür. Araştırmanın verileri doküman incelemesi tekniği ile toplanmış ve değerlendirilmiştir. Öncelikle çalışmanın amacıyla paralel olduğu düşünülen kodlar oluşturulmuştur. Kodlar tespit edilirken sözcük, sözcük grubu ve cümle düzeyinde üç farklı birim esas alınmıştır. Daha sonra elde edilen kodlar dört temel dil becerisi olan dinleme, konuşma, okuma ve yazma kategorileri altında toplanmıştır. Daha sonra bu veriler ışığında Uygur dönemi şiirindeki temel dil becerileriyle ilgili değerlendirmelerde bulunulmuştur.Çalışmanın araştırma grubunu Uygur Döneminde Mani ve Burkan muhitinde yazılmış ya da tercüme edilmiş şiirler oluşturmaktadır. Bu döneme ait şiirler Reşid Rahmeti Arat'ın Eski Türk Şiiri (1991) adlı eseri ve Osman Fikri Sertkaya'nın Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumunun yayımladığı Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi adlı eserin dördüncü cildinde yer alan ?Burkancı (Budist) ve Manici (Maniheist) Türk Edebî Çevreleri? (2004) isimli makalesinden alınmıştır.Çalışmaya konu olan Uygur Dönemi gerek Türk kültür ve medeniyeti gerekse Türk edebiyatı bakımından önemli bir dönemdir. Eski Uygur yerleşim yerlerinden ?oço ve İdikut şehri harabelerinde yapılan kazılar sonucu elde edilen yazma eserler Uygurların zengin bir edebiyata sahip olduklarını gösterir. Bu yazmaların büyük bir bölümü Maniheist ve Budist Uygurlara ait dinsel metinlerdir. Aralarında manzum parçaların da önemli bir yer teşkil ettiği bu eserler Uygur Dönemi edebiyatının ve şiirinin gelişmişliğini gösterir.Çalışmanın sonucunda Mani ve Burkan muhitinde oluşturulmuş Uygur şiirlerinin, dilin dört temel becerisi açısından zengin sayılabilecek bir içeriğe sahip olduğu anlaşılmıştır. İçerisinde dilin tüm becerilerinden örnekler barındıran eski Uygur şiiri, özellikle dilin konuşma becerisi açısından oldukça zengin malzemeyi barındırmaktadır.

In this research, items in poetic written in Mani and Burkhan religion in Uighur period (9. century - 13. century) related to the four basic skills of the language which are named as listening, reading, speaking and writing are determined, analyzed and classified. The research is the outcome of the descriptive work. The data of the research are collected and evaluated by document review. Firstly, codes which are thought as parallel to the aim of the research are set. While coding three different units are based at the level of word, phrase and sentence. Then, obtained codes are separated under the four categories; listening, speaking, reading and writing, which are four basic language skills. After that, in the light of these data, evaluations are made related to basic language skills in Uighur period.The population of the research is composed of the poems written or translated in the regions of Mani and Burkhan in Uighur period. Poems belonging to this period are obtained from Reşid Rahmeti Arat?s work Old Turkish Poetry (1991) and Osman Fikri Sertkaya?s article ?Buddhist and Manichaean Turkish Literal Regions? which is in the fourth cover of his work The History of Turkish World Literature published by presidency of high agency of Atatürk.Uighur period, which is subject to the research, is important in terms of both Turkish culture and civilization and Turkish literature. Works obtained as a result of digging made in the ruins of Hoço and İdikut which are old Uighur settlements, show that Uighurs have a rich literature. The large amounts of these writings are spiritual Works belonging Buddhist and Manichaean Uighurs. These works in which there are also poetic writings in a significant amount show the development of the Uighur Period literature and poetry.At the end of the research, it is seen that, Uighur poems, which are written in Mani and Burkhan Regions, have a rich content in terms of four basic language skills. Old Uighur poetry having examples of all the language skills, has a rich examples of the language skill speaking.