10. ve 11. sınıf tarih ders kitaplarında yer alan görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşleri (Trabzon örneği)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, 10. ve 11. sınıf tarih ders kitaplarındaki görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyetin temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşlerini ortaya koymaktır. Araştırma, tarama (survey) yönteminin kullanıldığı iki safhalı bir çalışma olup, çalışmanın ilk basamağı nicel ve nitel bir anlayışla yürütülmüştür. 10. ve 11. sınıf tarih ders kitapları toplumsal cinsiyet temsili açısından doküman analizine dayalı olarak incelenmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasında, 10. ve 11. sınıf tarih öğretmenlerinin ders kitaplarındaki toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili düşünce ve görüşleri derinlemesine incelenmiştir. Bu süreçte nitel yaklaşımın temel veri toplama araçları olan; açık-uçlu anket, yarı-yapılandırılmış mülâkat ve gözlem kullanılmıştır. Çalışma iki aşamada yürütüldüğü için araştırmada farklı örneklem türleri kullanılmıştır. Doküman analizi sürecinde, 10. ve 11. sınıf tarih ders kitapları amaçlı (Purposive Sampling) örneklem yoluyla seçilmiştir. Amaçlı örneklem yönteminin kullanılmasının temel sebebi, ülkemizdeki liselerde Osmanlı tarihiyle ilgili içeriğin seçilme kaygısıdır. Başka bir deyişle bu çalışma, liselerde Osmanlı tarihine yönelik konuları içeren ders kitaplarında toplumsal cinsiyetin temsilini incelemeyi hedeflemektedir. Araştırmanın ikinci aşamasında tarih öğretmenleriyle yürütülecek olan açık-uçlu anket çalışması, Trabzon ilindeki ilgili tarih ders kitaplarını okutan bütün tarih öğretmenlerine uygulandığı için örnekleme gidilmemiştir. Öğretmenlerle gerçekleştirilecek olan mülâkatlarda ise, açık uçlu anket sorularını cevaplandırmış öğretmenler arasında on beş tarih öğretmeni amaçlı örneklem yoluyla (Purposive Sampling) seçilmiştir. Çalışmanın bir diğer veri toplama aracı olan gözlem için ise, alt yapısı iyi olan iki liseden amaçlı örneklem yoluyla istekli iki tarih öğretmeni seçilmiştir. Doküman analizinde elde edilen verilere dayalı olarak 10. ve 11. sınıf tarih ders kitabı metin ve görsellerinin erkek merkezli hazırlandığı, kadınlara ve çocuklara yeterince yer verilmediği anlaşılmaktadır. Tarih öğretmenleriyle gerçekleştirilen mülâkat ve anketlerde öğretmenlerin büyük çoğunluğunun ders kitaplarında toplumsal cinsiyet temsili hakkında yeterli bilgilerinin olmadığı görülmektedir. Buna ilaveten, tarih öğretmenlerinin çoğunluğu tarih ders kitaplarında kadın aleyhine ve erkek lehine bir temsil olduğu görüşüne sahiptirler. Gözlem sonuçları da benzer veriler ortaya koymuş ve öğretmenlerin tarih derslerini erkek merkezli bir anlayışla yürüttükleri ortaya çıkmıştır.Anahtar Kelimeler: Toplumsal Cinsiyet, Tarih Öğretmeni, Tarih Ders Kitabı, Tarih Eğitimi, Tarih Öğretmenlerinin Görüşleri

The purpose of this paper is to determine views of Turkish history teachers about text and visual materials of 10th and 11th grades Turkish history textbooks in terms of gender representation. Survey as a research method was applied to investigate the views of history teachers who are responsible for teaching 10th and 11th grades history courses in Turkish high schools.Document analysis based on qualitative and quantitative approach was used in the first phase of the research. In the second phase of the research, 10th and 11th grade history textbooks were analyzed in terms of gender representation. Besides this, views of history teachers about gender representation of 10th and 11th grade history textbooks in depth were analyzed by gathered data collected with open-ended questionnaire, semi-structured interviews and observation. Different sampling approaches were used in this research. The history textbooks analyzed through content analysis were chosen by Purposive Sampling because the research aimed to analyze gender representation of the content and visual materials of textbooks which are devoted to only Ottoman history. In other words, the content and visual materials of textbooks which were about Ottoman history were chosen. All teachers who are responsible for teaching 10th and 11th grade history courses were delivered the open-ended questions. For this reason, open-ended questionnaire was not required sampling. History teachers chosen for the semi-structured interviews were selected by random sampling among the history teachers which the open-ended questionnaire delivered. Two experienced history teachers were chosen by purposive sampling from two different high schools which are well-established. The data gathered by document analysis indicates that 10th and 11th grade history textbooks were prepared in the light of the male-centered approach. In other words, women and children are not represented sufficiently in the content and visual materials of textbooks. Besides this, history teachers participated open-ended questionnaire and semi-structured interviews do not have enough information about gender-representation in education and textbooks. Besides this, majority of history teachers think that women and children are not adequately represented in content and text of 10th and 11th grade history textbooks and these books are prepared in the light of the male-centered approach. Results of the observation which are in line with the results of the open-ended questionnaire and semi-structured interviews indicated that observed history teachers are not paid attention to equal gender–representation in their courses and they use male-centered approach in their teaching. Key Words: Gender, History Teacher, History Textbook, History Education, Views of History Teachers.