Özbek destanlarında kadın motifi

Abstract

`Özbek Destanlarında Kadın Motifi` adlı tezde genel olarak Özbek destanlarında anlatmaya bağlı metin türlerinin yapı unsurlarından biri olan kişiler bağlamında önemli bir rol üstlenen kadın kahramanlar üzerinde durulmuştur. Özbek destanlarındaki kadının ailedeki yeri, toplumsal olarak üstlenmiş olduğu konumu, işlevi tespit edilmeye çalışılmıştır. Tez, giriş bölümü ile birlikte toplam üç kısımdan oluşmaktadır. Giriş kısmında antropolojik (işlevsel) yöntem esas alınarak Türk kültüründe ve Özbek destanlarında yer alan kahramanlardan hareketle kadının aile, yönetim ve savaşçı kimliği hakkında genel bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Özbek destanlarından hareketle ailede çok önemli bir yer teşkil eden kadının anne kimliği, annenin çocuklarından ayrılışı, annenin aklı, şefkati, sevgisi, anneye saygı konuları işlenmiştir. Bunların yanında üvey anne ile evlatlık ilişkileri ve sütannelik üzerinde de durulmuştur. Kadının evlilik kurumunda eş olarak üstlendiği rolü, âşık olması, evliliği, evlilik çeşitleri, kız isteme, nişan, çeyiz ve düğün merasimleri, çocuksuzluk, hamile kalma, doğum, ad koyma, kız kardeş, abla, nine, hala, teyze, yenge, gelin, torun gibi görevleri incelenmiştir. Özbek destanlarına göre kadının toplumdaki rolleri ve işlevleri de yine birinci bölümün ikinci başlığı altında işlenmiştir. Yönetici olması, savaşması, yardımcı özelliği, rakip olması, toplumun kadına genel olarak bakışı gibi konular incelenmiştir. Kadınların toplumsal iş bölümündeki görevleri, meslekleri, kadına şiddet, kadının iftira atması ya da iftiraya uğraması, bilgeliği, misafirperverlik, namus, kıskançlık, dul kalması, eğitimi, hayvansever olması, giyim ve ziynet eşyaları, kadınların atasözlerinde yer bulması, kadınla ilgili efsaneler, destanlardaki peri ve cadılar konuları üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde incelemiş olduğumuz Özbek destanlarının özetleri verilmiştir. Sonuç kısmında ise yapılan çalışmalarla alakalı genel bir değerlendirme yapılmıştır. Tezde modern dipnot tekniği kullanılmış, faydalanılan kaynaklar Kaynakça'da gösterilmiştir.

In the thesis named `Women Motif in the Uzbek Epics`, mainly, female heroes, who take an important role in the context of people that are one of the structural elements of narrative text types in the Uzbek Epics, are emphasized. The position of the women in the Uzbek Epics, within the family, their communal assumed position, and the function of the women were aimed to be determined. The thesis consists of three chapters with the introduction part. In the introduction, taking the anthropological (functional) method as a basis, general information is provided about the family, management and warrior identity of women based on the heroes in Turkish culture and Uzbek epics.In the first part, the mother identity of women who have crucial place in the family, the separation of the mother from her children, the mother's wit, charitableness, love and respect for the mother are discussed based on Uzbek Epics. In addition to these, the relationships between the stepmother and the foster child and wet nursing are also emphasized. The role of the women as a spouse in the institution of marriage, falling in love, her marriage, types of marriage, asking for the girl's hand in marriage, engagement, dowry and wedding ceremonies, childlessness, getting pregnant, childbearing, giving a name, and her such roles as being a sister, an elder sister, a grandmother, a paternal aunt, a maternal aunt, an aunt-in-law, a bride and a grandchild are examined. The roles and functions of women in the society with regard to the Uzbek Epics are also discussed under the second subheading of the first part. Themes such as being an administrator, battling, assistant characteristics, being a competitor and the general view of the society to the women are analyzed. The themes that are the tasks of the women in the social division of labor, their professions, violence against women, the slander of women or being slandered, wisdom, hospitality, purity, jealousy, being widowed, education, being an animal lover, clothing and jewelry, inclusion of women in proverbs, legends related to women, fairies and witches in epics are emphasized.In the second part, the summaries of the Uzbek epics that we examined are provided. In the conclusion part, a general evaluation related to the previous studies is carried out.In this thesis, the modern annotation technique is used and the sources used are shown in the references.