Yeniçağda Karakalpak Türkleri

Abstract

ÖZET 31 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilân eden Özbekistan Cumhuriyeti içerisinde muhtar bir cumhuriyet olarak varlığını sürdüren Karakalpak Muhtar Cumhuriyeti halkını oluşturan Karakalpaklann tarihi üzerinde müstakil bir araştırma Türkiye'de henüz yapılmamıştır. Bu eksikliği gidermek amacıyla Türkistan Türklüğü içerisinde kendisine küçük de olsa bir yer edinen Karakalpaklann XVI. ve XVIII. yüzyıllar arasındaki tarihi, edebi, sosyal ve kültürel faaliyetleri araştırmamızın konusunu oluşturmaktadır. Tez çalışması yapılırken Karakalpaklar üzerinde Türkçe kaynakların az olması sebebiyle birinci derecede Rusça kaynaklardan yararlanılmıştır. Bunlar içerisinde Karakalpaklann tarihini detaylı bir şekilde anlatan ve değişik yazarlann eserlerinin toplandığı 1935 tarihli `Materialı Po İstorii Karakalpakov` adlı eser ilk sırayı alır. Karakalpaklar içerisinde büyük saygı ve sevgi gören tarihçi Prof. Dr. Sabır Kamalov'un eserleri de tamamlayıcı bir özellik taşır. Karakalpaklar, Aral Gölü çevresinde yaşayan bir Türk boyudur. Orta Asya Türiderinin Kıpçak koluna mensupturlar. Uzlar, Peçenekler ve Hazarlar ile kardeş bir kavimdir. Bugün ayn bir etnik grup olarak ortaya çıkan Kazak, Kızgız, kısmen de Türkmenlerle akrabadırlar. Bugünkü Karakalpaklar tarihî kaynaklarda ilk defa XVI. yüzyılın sonunda Seyhun boylarında oturan bir kavim olarak geçmektedir. Altmordu Devleti'nin yıkılmasıyla teşkilâtlanmaya başlamışlardır. Aral Gölü çevresinde Kazak ordalan içerisinde yaşayarak faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Tam olarak teşkilâtlanamamalan sebebiyle, bazen Kazak ordalannm baskılarından kurtulmak için Rus himayesine girmişler, bazen de bu baskılara dayanamayarak Hive, Buhara bölgelerine göç ederek yaşamlannı sürdürmeye çalışmışlardır. IV

SUMMARY Autonomian Republic of Karakalpakstan is in Republic of Uzbekistan, which became independent on the 31 of August in 1991. In Turkey there has never been a specific research on the history of the people of Karakalpakstan, who are named Karakalpaks. In order to fulfill this aspect, we have our topic consisting of historical, literal, social and cultural activities of Karakalpaks in the centuries of XVI and XVIII, who have a little place inside Türkistan Turks. During the research on Karakalpaks, as there are a few Turkish sources, primarily Russian sources were used. Amongu them there is a main source book named `materiali Po Istorii Karakalpakov` published in 1935, which talks about the history of Karakalpaks in detail and is a complitaion of the works of various writers. As a complementary we have works of Prof. Dr. Sabır KAMALOV, Who is a very respectable historian among Karakalpaks. Karakalpaks have Turkish origins and live along the Aral Sea. Moreover, they are related to Kipchak part of Central Asian Turks. They are the brothers of Uz, Pechenek and Hazars. Today, presented as independent gropus Kazaks, Kırgızs, partly Turkmens have a relationship with Karakalpaks. For the first time in historical sources modern Karakalpaks emerged at the end of XVI th century as a tribe living along. Seyhun river. After the demolition of Altinordu government, Karakalpaks began to organize themselves. They lived on the shores of Aral Sea and continued their activities inside the Kazak ordas. As a result of not totally being organized, Karakalpaks sometimes went under the Russian protection in order to get rid of Kazak ordas, sometimes not being tolerant to the pressure of Kazaks they were migrating to Hiva, Buhara and were trying to live there^ V