Ahmet Hamdi Tanpınar`da modernleşme, kültür ve kimlik sorunu

Abstract

ÖZET Bu çalışmada Osmanlı-Türk modernleşme tarihinin bir okuması yapılmak istenmiştir. Bu okuma aracılığıyla modernleşme sürecinin ayırt edici özelliklerinin neler olduğu, hangi dinamiklere dayandığı; çelişkileri ve kazanımlarının neler olduğu ve sonuçta bize bıraktığı mirasın özgüllükleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın soruşturduğu tarihsel aralık olarak, özellikle yenileşme hareketlerinin yoğunluk kazandığı 19. yüzyıl ile Cumhuriyet'in kuruluş yıllarını ve hemen ardından gelen inşa dönemini ele alınmıştır. Okuması yapılmaya çalışılan süreç, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın yapıtlarını kendisine `nesne` olarak seçmiştir. Tanpınar'ın yapıtlarının ve diğer üretimlerinin de (deneme, edebiyat tarihi, makaleler, mektup, anılar v.b), ele aldığı konuların kapsam ve dolayımlarının, bu çalışmanın yukarıda dile getirilen amacının gerçekleştirilmesinde önemli bir kaynak-gönderim noktası olduğu düşünülmüştür. Burada Tanpınar'ın yapıtlarının (konumuzla bağlantılı olduğunu düşündüğümüz modernleşme ve bu süreçle ilintili olarak 'medeniyet', 'kültür', 'kimlik', 'tarih', 'zaman', 'felsefe' v.b. konular), elverdiği ölçüde tarihsel, sosyolojik ve düşünsel veçheleri/dolayımları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tanpınar bu çalışmada, çalışmanın dolayımıyla bağlantılı olarak 'okumaya' en elverişli kişilik ve yapıtlardan biri olarak seçilmiştir; bu durum çalışmanın pratik gerekçesini oluşturmuştur. İlk olarak, çalışma boyunca çok sık olarak kullanılan modernleşme, modernlik ve modernizm kavramlarından ne anlaşıldığı ortaya konmaya çalışılmış; sonra Osmanlı- Türk modernleşme sürecinin tarihsel-sosyolojik boyutu irdelenmiş ve ardından da bu sürecin Tanpınar'ın yapıtlarındaki yansımaları 'modernleşme', 'modernlik', 'medeniyet-kültür değişimi', 'zaman' ve 'kimlik' kavramları bağlanımda betimlenmeye çalışılmıştır. IV

SUMMARY In this study, a `reading` of Ottoman-Turkish modernization history wanted to be examined. Throughout this `reading`; what distinctive features of this modernization process are, which kind of dynamics it is based on, what its contradictions and benefits are and finally the specific dimensions it inherits us are analysed. 19th century in which the renewal movements are increased and the foundation years of Turkish Republic and the construction period are especially considered as the time period of this study. In this reading process, Ahmet Hamdi Tanpinar's works are chosen as the `object`. The context and the scope which were considered in Tanpinar's works and any other of his productions (essays, history of literature, articles, mails, memories and etc) were considered to be very important-source in reaching this study's aim. Tanpinar's works are tried to be evaluated from the point of historical, sociological and intellectual aspects (modernization which we think that it's related with our subject and civilization, culture, identity, history, time, philosophy etc. as they are relevant with the topic) Tanpinar is chosen for this study as he's best suitable figure and personality for 'reading'; this is the practical reason for the study. First, it was tried to be put forward what is understood from the concept of modernization, modernity and modernism which are frequently used throughout the study. Secondly Ottoman-Turkish modernization process' historical-sociological dimension were exemined. And finally, the reflections of this process on Tanpinar's works described by civilization-culture changes, time and identity.