Dârülhilâfe`nin oluşum sürecinde doğu Bağdat`taki mimari yapılar (279-334/892-945)

Abstract

İslam medeniyeti tarihi içerisinde büyük bir öneme sahip olan Bağdat, devlet merkezi olarak Abbâsî halifesi Ebû Ca'fer el-Mansûr (136-158/754-775) tarafından ilk olarak Dicle nehrinin batı yakasında kurulmuştur (145/762). Yine onun Dicle nehrinin doğusunda Rusâfe Sarayı'nı inşa ettirmesi ve kendinden sonraki bazı Abbâsî halifelerinin bu tarafta ikamet etmeleriyle birlikte Bağdat'ın doğu yakası da gelişmeye başlamıştır. 279 (892) yılına kadar geçen süreç içerisinde Doğu Bağdat'ta Rusâfe, Şemmâsiye ve Muharrim olmak üzere üç büyük mahalle kurulmuştur. Doğu Bağdat, bu üç mahallenin sınırları içerisinde gelişmiş ve büyümüştür. Halife Mu'tasım (218-227/833-842) tarafından 221 (836) yılında Sâmerra'ya taşınan devlet merkezi 279 yılında Halife Mu'tazıd-Billâh (279-289/892-902) tarafından yeniden Bağdat'a taşınmıştır. Hilafet sarayı olarak Hasenî Sarayı'nı tercih eden Mu'tazıd, Doğu Bağdat'ta Dârülhilâfe adında büyük bir yeni yerleşim yerinin daha ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. O ve ondan sonra halife olan oğulları Müktefî (289-295/902-908) ve Muktedir (295-320/908-932) tarafından Dârülhilâfe içerisinde pek çok sarayın yanı sıra cami, meydan, hayvanat bahçesi ve at çiftliği gibi çeşitli yapılar inşa edilmiştir. Mu'tazıd ve oğulları tarafından oluşturulan Dârülhilâfe, devletin yıkılışına kadar hilafet sarayı olmaya devam etmiştir.Bu çalışmada Bağdat'ın 279 yılında yeniden hilafet merkezi olmasından 334 (945) yılında Büveyhîler'in Abbâsîler'i nüfuzları altına alıncaya kadar geçen yaklaşık 55 yıllık süreç içerisinde Doğu Bağdat'ta özellikle de Dârülhilâfe'de yürütülen imar faaliyetleri incelenecektir.

The city of Baghdad, which has a vast essential in the history of Islamic civilization, was first established by the Abbasid caliph Ebû Ca'fer al-Mansûr (136-158/754-775) on the west bank of the Tigris River as the state center (145/762). The eastern side of Baghdad also get roling develop after he built the Rusâfah Palace in the east of the Tigris River and some of the Abbasid caliphs after him resided on this side. In the period until 279 (892), three large neighborhoods, Rusâfah, Shammâsiyah and Mukharrim, were established in East Baghdad. East Baghdad developed and grew within the borders of these three neighborhoods.The state center was moved to Samarra by Caliph al-Mu'tasim (218-227/833-842) in 221 (836) and moved back to Baghdad again by Caliph al-Mu'tadid-Billâh (279-289/892-902) in 279. Mu'tadid, who preferred the Haseni Palace as the palace of the caliphate, pioneered the emergence of another large new settlement called Dâr-al-Khilâfa in East Baghdad. Various buildings such as mosque, square, zoo and horse farm were built in Dâr-al-Khilâfa by him and his sons who became caliphs after him, al-Muktafi (289-295/902-908) and al-Muqtadir (295-320/908-932). Dâr-al-Khilâfa, which was built by al-Mu'tadid and his sons, continued to be the Palace of the Caliphate until the collapse of the state.In this study, the zoning activities carried out in East Baghdad, especially in Dâr-al-Khilâfa, in the period of just about 55 years from Baghdad becoming the center of Caliphate again in 279 until the Buwayhids took the Abbasids under their influence in 334.