Yüzey araştırmaları ışığında Bayburt ve Gümüşhane çevresinde helenistik-roma dönemleri (ms vı. yüzyıl başlarına kadar)

Abstract

Kuzeydoğu Anadolu toprakları içerisinde konumlanan Bayburt ve Gümüşhane, her ne kadar dağlık ve engebeli bir coğrafyaya sahip olsalar da geniş düzlük alanlar yörede oldukça fazladır. Bu dağlık ve ovalık araziler tarihin farklı dönemlerinde, yörenin iskan tarihini oluşturan parametreler olmuşlardır. Akarsular tarafından yarılmış derin vadilerin yanında, alüvyon birikimli geniş düzlüklere, dağ içi ovalarına sahip yöre coğrafyasını ve iskan tarihini temelde Çoruh, Harşit ve Kelkit akarsu havzaları oluşturmaktadır. Bu havzalarda yapılan araştırmalar yörenin Paleolitik dönemde iskan edildiğini ortaya koymuşsa da Neolitik Çağ'daki durumu hakkında somut veriler üretememiştir. Geç Kalkolitik Çağ ve Erken Tunç Çağı'nda yörenin yarı göçer çoban toplulukları tarafından yoğun bir şekilde iskan edilmeye başlandığı görülmektedir. Demir Çağı'nda yerleşim sayısının hızla arttığı ve bu yerleşimlerin genellikle bir koruma duvarı ile çevrildiği görülmektedir. Yörenin Helenistik-Roma dönemlerinde de yoğun bir iskana sahne olduğu yörede yapılan araştırmalar sayesinde anlaşılmaktadır. Bayburt ve Gümüşhane çevrelerinde keramik tipolojilerine dayanarak tanımlanmış toplamda 54 merkez, bahsedilen iskan yoğunluğunun açık bir kanıtıdır. Bundan da öte, Kelkit Havzası içerisinde konumlanan ve Roma İmparatorluğu'nun oldukça önemli bir lejyon kalesi olan Satala, şüphesiz yöredeki en önemli Roma kanıtıdır. Bu bağlamda bu çalışma, yörenin tarihöncesi dönemlerinden başlayarak özellikle Helenistik-Roma dönemine odaklanmaktadır. Bölgenin Helenistik-Roma dönemlerindeki iskan durumuna ve tarihine antik yazarlar ve şimdiye kadar yapılan yüzey araştırmaları ışığında yaklaşılmıştır. Bir kısmına da katıldığım yüzey araştırmaları sonucunda elde edilen bulgular ile Bayburt ve Gümüşhane çevrelerinde Helenistik-Roma dönemlerinin bilinmezlikleri aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Bayburt and Gumushane, which are located in the Northeastern Anatolia, have a wide and flat area, although they have a mountainous and rugged geography. These highlands and lowlands have been the parameters of the settlement history of the region in different periods of history. Coruh, Harşit and Kelkit river basins are the main geographical factors of the region, which has alluvial accumulation, flat plains and inland plains in some regions alongside deep valleys split by rivers. Although the researches in these basins revealed that the region was inhabited during the Paleolithic period, but it could not produce any concrete data about the situation in the Neolithic Age. It is observed that the region was intensively inhabited by the semi-nomadic shepherds in the Late Chalcolithic Age and especially in the Early Bronze Age. During the Iron Age, the number of settlements increased rapidly and these settlements were generally surrounded by a protection wall. It is understood that the region has also a dense settlement during the Hellenistic-Roman periods thanks to the researches conducted in the region. A total of 54 centers identified in Bayburt and Gümüşhane based on their pottery typologies are clear evidence of the settlement density mentioned during these periods. Moreover, Satala, which is a very important legion castle of the Roman Empire, located within the Kelkit Basin, is undoubtedly the most important Roman evidence in the region. In this context, this study focuses on the Hellenistic-Roman period starting from the prehistoric periods of the region. The settlement of the region during the Hellenistic-Roman periods was investigated in the light of ancient authors and surveys conducted so far. The findings obtained from the surveys that I participated in a few of them were tried to clarify the unknowns of the Hellenistic-Roman periods in Bayburt and Gumuşhane.