Üveysî Divanı`ndaki gazellerin dil özellikleri (ses ve şekil bilgisi)

Abstract

Çağatayca, XV-XX. yüzyıllar arasında Orta Asya'nın büyük bir kısmında kullanılan edebî bir Türk lehçesidir. Timurluların yıkılmasının ardından, daha çok Özbek edebîyatı olarak bilinen bu lehçe ile meydana getirilen yazın örnekleri, bütün Türk edebîyatının en önemli kaynaklarından birini teşkil etmektedir. XIX. asırda yaşayıp eser veren Üveysî, özellikle gazelleriyle bu sahanın öne çıkan kadın şairlerindendir. Üveysî'de, klasik edebîyatın bütün özelliklerini taşıyan şiirler yanında mahalli ve güncel konuların halk söyleyişine yakın bir üslupla ifade edildiği şiir örnekleri de mevcuttur. Dolayısıyla onun şiirleri, Çağatay dili ve edebîyatının Nevâî'den sonra ulaştığı düzeyi göstermesi açısından iyi birer örnektir.Bu çalışmada Üveysî'nin gazelleri ses ve şekil bilgisi açısından ele alınmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde, Çağatay edebîyatının başlangıcından XX. asra kadar geçen süresi özetlendikten sonra şairin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde, gazeller Latin harflerine transkrip edilip; gazellerin aruz vezni ve ses özellikleri belirlenmiştir. İkinci bölümde, gazellerin morfolojik çözümlemesi yapılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde ise yapılan çözümlemeler doğrultusunda elde edilen veriler maddeler halinde gösterilmiştir.Anahtar Kelimeler: Üveysî, Kadın Şairler, Çağatay Edebîyatı, ses bilgisi, şekil bilgisi

Chagatai, is a literary Turkish dialectused in most of Central Asia between the 15th and 20th centuries. Following the collapse of the Timurids, the examples of the literature, which are mostly created with this dialect known as Uzbek literature, constitute one of the most important sources of allTurkish literature.Üveysî, who lived and wrote in the 19 th century, is one of the prominent women poets of this field, especially with her ghazels. In addition to poems that include all the features of classical literature, Üveysî also has examples of poetry in which local and contemporary issues are expressed in a style that is similar to that of folk. Hence, her poems are good examples of the level of Chagatay's language and literature after Nevâî.In this study, the odes of Üveysî were studied in terms of sound and morphology. In the introduction part of the study, after the time period from the beginning of Chagatai literature until the 20th century, information was given about the poet's life, literary personality, and her works. In the first chapter, Cyrillic alphabet, vowel-consonant harmonies and sound changes were used. In the second part, morphological analysis of the odes was performed. In the conclusion of the study, the data which are obtained in the direction of the analyzes are specified.Key Words: Üveysî, woman poets, Chagatai literary, phonology, morphology.