Şeyhȋ Divanı`nın dil bilgisel açıdan incelenmesi

Abstract

Şeyhî, XIV. yüzyılın sonu ile XV. yüzyılın başlarında yaşamış; ilk dönem divan şiirinin kurucu isimlerindendir. Şeyhî'nin Divan, Har-name ve Hüsrev ü Şîrîn adlı eserleri vardır. 15 kaside, 4 terciibent, 2 terkibibent, 1 mesnevi, 2 müstezat ve 202 gazelden oluşan Şeyhî'nin divanı birçok araştırmacı tarafından farklı yollardan tetkik edilmesine rağmen divanın dil özellikleri ortaya konulamamıştır. Bu durum tarafımızca Türkoloji için bir eksiklik olarak nitelendirilmiştir. Bahsi geçen gerekçe ve eserin zengin bir dile sahip olması bizi Şeyhî Divanı'nı dil bilgisel açıdan incelemeye ve eserin dil özelliklerini ortaya koymaya sevk etmiştir.Çalışmamızda; Halit Biltekin'in hazırlamış olduğu Şeyhî Divanı (İnceleme -Tenkitli Metin - Dizin) isimli doktora tezi esas alınarak eser; yazılış özellikleri, ses ve şekil bilgisi olmak üzere üç ana başlıkta incelenmiştir. Çalışmamızın birinci bölümü olan yazılış özelliklerinde; ünlülerin yazımı, şedde ve hemzenin kullanılışları, ünsüzlerin yazımı, bitişik ve ayrı yazılan kelimeler, aynı kelimelerin farklı yazımları hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölüm olan ses bilgisinde; ses değişmeleri, ses uyumları, ses türemesi, ses düşmesi, ses tekleşmesi, ikiz ünsüz, göçüşme (metatez), ünsüz birleşmesi, ünsüz derilmesi ses olayları incelenmiştir. Üçüncü ve son bölüm olan şekil bilgisinde; isimlerde yapım ve çekim, sıfatlar, zarflar, edatlar, bağlaçlar, ünlemler, zamirler, fiillerde yapım ve çekim, ek fiiller, fiilimsiler ve birleşik fiillerin özellikleri incelenip bunların metin içerisindeki görevleri örneklerle dikkatlere sunulmuştur.

Şeyhî was one of the founding names of the first period of poetry who lived in the end of 14th century and early 15th century. The author's works are Divan, Har-name and Hüsrev ü Şîrîn. Although the Divan of the author, consisting of 4 terciibent, 2 terkibibent (which might be translated into English as combination the combination of strophes), 1 mesnevi, 2 mustezad and 202 ghazals, was examined by many researchers in different ways, the language characteristics of the divan could not be revealed. This situation has been described by us as a deficiency for Turcology. The aforementioned justification and the fact that the work has a rich language has led us to study the Şeyhî's Divan from a linguistic point of view and to reveal the language features of the work.In our study, the work was examined under three main headings: spelling characteristics, sound and morphology based on the doctoral thesis titled Şeyhî Divanı (Examination - Critical Text - Index) prepared by Halit Biltekin. In the first part of our study; information about the writing of vowels, usage of sedde and hemze, writing of consonants, adjacent and separate words, different spellings of the same words are given. In the second part; sound changes, sound harmonies, sound derivation, sound drop, sound unification, twin consonant, metathesis, consonant merger, consonant compilation sound phenomena were examined. In the third and last part; derivation and inflection in nouns and adjectives, adjectives, adverbs, prepositions, conjunctions, exclamations, pronouns, verbs and adjectives, additional verbs, verbs and features of the compound verbs are examined and their tasks in the text are presented to the attention with examples.