Tarihi ve arkeolojik veriler ışığında Tebriz`in eskiçağ tarihi (Başlangıçtan Demir Çağı sonuna kadar)

Abstract

İran'ın, dünya üzerindeki coğrafi çeşitliliğinin yanı sıra geniş çöl alanları, doğudaki sıradağlardan Zagros ve Elbruz dağları bulunur. Coğrafi konumu dolayısıyla İran, Doğu ve Batı uygarlıklarının kesiştiği bir konumdadır.Milattan önceki devirlerde bölgede oluşan ısınma ve kavisli alanlar gibi coğrafi faktörler nedeniyle, buralarda yer alan yerleşmeler yer yer insanlar, ılıman iklime sahip bölgelere taşınmışlardır. Böylelikle İran coğrafyasında ılıman yerler, yerel halklar tarafından yerleşim bölgesi olarak seçilmiştir. Tarihte Doğu Azerbaycan'da insanlar ilk olarak Urmiye Gölü'nün etrafındaki yerleri yerleşim bölgesi olarak seçmişlerdir.Doğu Azerbaycan'ın Tebriz havzasında iki yüzü arkeolojik ve yirmiden fazla da gravür araştırması yapılmıştır. Doğu Azerbaycan'ın bir kültür mirası olan Tebriz havzasında arkeolojik araştırmalarda merkez kale, yerleşim yerleri ve diğer birçok mimari yapı keşfedilmiştir. Bu keşifler arkeolog Charles Brunei J.J Demorgan tarafından ortaya çıkarılmıştır. 1966, 1968, 1977 ve 1778'de Alman arkeolog heyeti Doğu Azerbaycan'daki arkeolojik araştırmaları yapmıştır.Bu araştırmalar sonrasında Tahran Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü profesörleri tarafından gravürlerin araştırılması yapılmıştır. Tebriz Camisinde bulunan çömlekler, Doğu Azerbaycan Urmiye Gölü'ndeki buluntularla karşılaştırılmıştır.Bu çalışmada, Doğu Azerbaycan'ın Demir Çağı'na ait yerleşimleri kronolojik olarak ele alınmıştır. Bununla birlikte Kalkolitik çağı da incelenmiştir. Geç Kalkolitik Çağın, İlk Tunç Çağına geçişini anlayabilmek için, Kül'ün Yanık Üst Kültürü'nün yaşadığı Kül Tepesi'ni ve Zarnak Tepesi incelenmeye alınmıştır. Ayrıca, Tebriz havzasında yapılan diğer araştırmalar incelenerek Bronz Çağına ait kurganlar ve Tebriz Kalesinin mimari yapısı incelenmiştir.Tebriz havzasının Paleolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Tunç çağlarının mimari özelliklerini ortaya çıkarmak için, Demir Çağı'ndan Sasani Dönemi'ne kadar olan tarihi dönem üzerinde inceleme yapıldı.Bu tezin, Eski Tebriz Havzası tarihinin aydınlatılmasına katkı sağlayacağını ve bu konuyla ilgili yapılacak sonraki çalışmalar için kaynak olacağı kanaatindeyiz.Anahtar kelimeler: Tebriz Havzası, Kuzeybatı İran, Doğu Azerbaycan, Urmiye Gölü, Gök Mescid, Yanık Tepe

In addition of İran's huge geographic variety in the world, it also has wide desert areas and the scattered mountains Zagros and Elbruz that are located in the center of east. Because of those natural causes we can prove the geographic location of the Eastern and Western civilization. Before the birth of Jesus the settlements moving forme there places because of the geographic factors like heat and parched areas, people move to areas with rany and temperate climate. Places such as these were chosen by the peoples as housing zone. İn history the people in East Azerbaijan choose the areas around the Urmia lake.There have been nearly 200 investigations and more than 20 engravings investigations at the Tabriz basin. The Eastern Azerbaijan heritage culture discovered archaeological central castle, settlements and other architectural structures there. But the centrals that discovered are uncovered by foreign archaeologists Charles Brunei J.J Demorgan. İn 1966, 1968, 1977 and 1778 the delegation of German archaeologist uncover the centrals in East Azerbaijan. The engravings happened later by professors of the institute of Archeology, Tehran University. They compared the pottery that they Foundation in the mosque of Tabriz with the foundings in the East Anatolia Urmia lake. İ tried to explain the iron age in a chronological perspective.İ collected the other settlements on the map that belong to the iron age of East Azerbaijan. İ also take the late chalcolithic. To understand the transitioning of the late chalcolithic to early bronze age, İ examined the kül top and the Zarnak top where the culture of yanık top Şaş lives. İ revealed the kurganlar and the castle that belong to the bronze age using the researches of the Tabriz basin.İ've studied the iron age and the salsaniye periode to bring forth the route location of the Tabriz basin and the important paleolithic, neolithic, chalcolithic bronze. İ'm convinced that this thesis will enlight the history of the old Tabriz basin and that it will be an example for further studies about this subject.Key Words: Tabriz Basin, Northwestern Iran, East Azerbaijan, Urmiye Lake, Gök Masjid, Yanık Hill