Ortaçağ`da Cend Şehri (X-XIII. Yüzyıllar)

Abstract

Arkeolojik araştırmalara göre M.S. I. yüzyılda kurulmuş olan ve İç Asya'da ticari faaliyetlerde önemli bir ambar görevi gören Cend, Sır Derya boyunda bulunan önemli Oğuz şehirlerindendir. Cend şehri, Maverâünnehir ve Hârezm şehirlerini Kıpçak bozkırlarına bağlayan yollar üzerindeki ana kervan duraklarından biri olup, Hârezm ile olan bağlantısı önemlidir. Günümüzde Kazakistan'da bulunan Kızılorda şehrine yakın bir yerde bulunmasından dolayı bozkırdaki konargöçer Türklerin, İslâm dünyasına entegre edilmesinde önemli bir rol oynamıştır.X. yüzyılda Oğuz Yabgusuna tâbi olan şehir, Selçuk Bey'in, Oğuz Yabgusu ile arasının açılması ve buraya göç etmesi sonucu Selçuklu hakimiyetine geçmiştir. Selçuk Bey'in burada Müslümanlığı kabul edip, devletinin sancağını yükseltmesi sonucu, Türk-İslâm devletinin kurulduğu bir hudut şehri olarak, tarihî ve siyasî önemi daima takdir edilen bir şehir olmuştur.X-XII. yüzyıllar arasında bulunduğu konum itibariyle birçok devletin birbirleriyle siyasÎ mücadele içerisine girdiği bir bölge olan Cend, bu süreçte Oğuz Yabguluğu, Selçuklular, Şah Melik, Kıpçaklar, Hârezmşahlar, Moğol Büyük Hanları ve Çağataylar arasında el değiştirmiştir. Özellikle Hârezmşahlar döneminde, Sır Derya bölgesi ve Mangışlak yarımadası ile birlikte gayrimüslim topluluklardan olan Kıpçaklar'a karşı yapılan gazalarda en önemli uc şehirlerinden biri olmuştur. XIV. yüzyıldan sonra ise kaynaklarda, şehir hakkında bilgiye rastlanmamaktadır.Çalışma konusu olarak ele aldığımız Cend şehri hakkında bugüne kadar derli toplu bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma ile tarihteki bu boşluğu doldurmaya katkı sağlamak amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Cend, Oğuz Yabguluğu, Selçuklular, Şah Melik, Hârezmşahlar

According to archeological researches, Jand established in the 1st Century A.D. and acted as a storehouse in commercial activities in central Asia, is one of the important Oghuz Tribe cities. Jand city is one of the main caravan stops on the roads, linking Ma wara'un-nahr and Khorezm cities to Kipchak steppes, and its connection with Khorezm is significant. As it is located near Kızılorda city in Kazakhstan today, it played a significant role in the integration of Turkish nomads into the Islamic World. The city was dependent on Oghuz Yabghu in the 10th century and then came under the domination of Seljug Empire as a result of Selçuk Bey's falling out with Oghuz Yabghu and following his immigration to Jand. As a result of Selçuk Bey's embracing Islam here and raising the Sanjak, it became a border city appreciated everlastingly in respect of its historic and political significance. Being a city for which so many states had political struggles with each other due to its location, it changed hands among Oghuz Yabghu, Seljug Empire, Shah Melik, Kipchaks, Kharzem Shah State, The Mongol Empire and Chagatay. Especially in the era of Khorezm Shah State, it was one of the most significant frontier city during the holy wars made together with Syr Darya district and Mangyshlak Peninsula against Kipchaks belonging to non muslim groups. After the 14th century, there has been no information about the city in sources. There has been no well-coordinated study about the Jand city that we took as a subject of study. With this study, we aimed to contribute filling this gap in history.Key Words: Jand, Oghuz Yabghu, Seljuk Empire, Shah Melik, Khorezmshah