Endüstriyel ilişkiler sisteminde alt işveren uygulamaları ve Vagon Sanayi örneği

Abstract

ÖZET 1970'li Yıllardan sonra ortaya çıkan iktisadi krizle birlikte görülen yüksek enflasyon ve işsizliğin meydana getirdiği durgunluk firmaları yeniden yapılanmaya zorlamış, üretim çeşitleri artmış, büyük firmalar yerine küçük firmalar önem kazanmış ve bu esnada alt işveren uygulamaları da gündeme gelmiştir. Alt işveren uygulamasının tanımı konusunda, çeşitli ülkelerde çok farklı kavramlara rastlanmakla beraber; `diğer işveren` `taşeron` `aracı` `tali işveren` `alt müteahhid` en fazla kullanılan birkaç tanesidir. Alt işveren uygulamasının çeşitleri konusunda da farklı kavramlara rastlanılmakta, ekonomik taşeronluk, uzman taşeronluğu, kapasite taşeronluğu gibi kavramlar üzerinde durulmaktadır. Ayrıca, ana firmanın üretici yada satıcı olmasına göre de taşeronluk üzerinde durulmakta ve `ticari taşeronluk` ve endüstriyel taşeronluk ayırımları yapılmaktadır. Diğer yandan, taşeronluğun benzer kavramlar ve üretim sistemleriyle de ilişkileri incelenmiştir. Bunlar arasında `Eve iş verme (puthing out), `Evde çalışma (home working), `Kendi adına çalışma` (self emloyment) `Aracı` (komisyoncu), `müteahhid` (üstlenici), `Yan Sanayi`, `Fason Üretim` gibi çok sayıda birbirinden nitelik itibariyle farklı, fakat birbiriyle benzeşen kavramların bu tartışmaların içinde yer aldığı görülmektedir. Ülkemizde alt işveren uygulamaları, hizmetin kalitesini artırma faktöründen ziyade, sendikaların seyyanen ücret zammı sistemlerinin de etkisiyle, üretimle direk ilgisi olmayan birçok işin, alt işverene verilmesiyle önemi hızla artan bir gelişme kaydettiği görülmüştür. Bu bakımdan rekabetin artırılması, işyerlerinin esnekleştirilmesinde karşımıza çıkan en önemli tartışma alanlarından bir tanesi hiç şüphesiz alt işveren uygulaması olmuştur. viiAlt işveren uygulamalarının çalışma hayatında; işletmelere, işçi-işveren sendikalarına, işgücü piyasaları ile çalışma şartlan ve ücretler üzerine ülkeden ülkeye değişen çok çeşitli etkileri olmaktadır. Konu Vagon Sanayi bazında ele alındığında, Alt işveren çalışmalarının faydalı olduğu, vagon onarım ve bakımının yaptırıldığı alt işveren firmalarından kâr sağlanması yanında, yan sanayinin gelişmesine katkj sağladığı ve istihdamın artmasında etkili olduğu gözlenmektedir. VIII

SUMMARY After 1970's, economical crisis emerging with high inflation and unemployment caused stagnation and hence forced the firms to be restructured, production types increased and small firms gained importance instead of big companies. At the same time subcontracting became effective. While there are many different types of definitions of subcontracting in differing countries, the most widely used definitions are `other employer`, `subcontractor`, commissioner, subemployer. In the application type of subcontracting, there are also differing definitions, however, economical subcontracting, sepacialist-subcontracting and capacity subcontracting are some definitions that are often preferred. Moreover, depending on the type of the main firm, whether it is producer or seller, the definition also differs as commercial or industrial subcontracting. Besides, the relations of subcontracting with similar definitions and production systems are investigated. Among these, putting work out, home-working, self employment, commissioner, contractor, spares industry and more, which are in difmition seem to be included the discussions on the subject. In our conntry, subcontracting applications are gaining more importance day by day with the effect of demands of constant salary increase of worker unions while not aiming the quality of service given this is due to the result of application that works not dircotly related to production are transferred to subcontractors. Therefore, subcontracting applications are unsuspiciously the most important part of the discussions in supporting of competition between firms and providing flexibility to the workshops. Subcontracting applications have various effects on companies, unions of workers and employers, workmanship working conditions and price levels a in differing sizes in different countries. When the subject is evaluated on the basis of a single firm as coach building industry, it is percieved that subcontracting applications in coach repair and maintenance works provide profit to the main firm besides the support in the development of spares industry and increase in employment. IX