Doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve 1980 sonrası Türkiye ekonomisine etkileri

Abstract

ÖZET Gelişmekte olan ülkelerin iktisadi büyüme hedefini gerçekleştirme yolunda karşı karşıya bulunduğu tasarruf yetersizliği, bu ülkeleri dış kaynaklardan ve bu arada doğrudan yabancı yatırımlardan yararlanma yoluna itmiştir. Doğrudan yabancı yatırımlar, `Bir ülkede yerleşik bir şirketin yabancı bir ülkede yürüttüğü yatırım faaliyetleri` ni içermektedir. Türkiye'de 1980'lere kadar önemli bir gelişme göstermeyen doğrudan yabancı yatırımlar 1980'den sonra uygulanan `Dışa açılma ve liberalleşme` politikaları sonucu 1990'a kadar her yıl istikrarlı bir şekilde artmış ancak bu tarihteki 1 milyar dolar seviyesini 1990'h yılların sonuna kadar sürdürmüştür. OECD orijinli ülkeler olan Hollanda, Almanya, ABD. ve Fransa Türkiye'ye yönelik yatırımlarda en fazla paya sahiptir. Sektörler itibariyle ise imalat sanayii en fazla yatırım yapılan alan olup bunu hizmetler sektörü izlemektedir. İSO'nun 500 şirket verilerini kullanarak 1996 yılında yaptığı çalışmaya göre yabancı sermaye paylan %25 ile %100 arasında değişen 84 firmanın teknolojik olarak ve ihracata katkı bakımından 500 şirket ortalamasının üstünde, istihdam yaratma kapasitesi olarak ise altında olduklarını ortaya koymuştur. Doğrudan yabancı yatırımların GSMH'ya oranı %0.5'ler, GSYİH'ya oranı ise %0.3'ler düzeyindedir. 1990Tarda doğrudan yabancı yatırımların artmaması, buna karşılık ülkenin yatırım ihracının artmasısı net yabancı yatırım girişini düşürmüştür. Ekonomik ve siyasal istikrarsızlık ile birlikte özelleştirme ve yap-işlet-devret modellerinden fi) _ yeteri kadar yararlanılamaması ve SSCB.'nin dağılması ile birlikte ortaya çıkan ülkelerin §M yabancı yatırımlar için daha cazip bir ortam oluşturmaları yabancı yatırım girişimlerinin g m istenilen düzeye gelmemesinin başlıca nedenlerdir. -g «J, m <§ S3 fe ıx

SUMMARY The inadequate savings faced by the developing countries while achieving the economic growth forced these countries to benefit from foreign resources. Amongst others one of the main resource is to attract direct foreign investment. Direct foreign investments consist of the activities of investments of a firm established in a foreign country. Although the volume of direct foreign investment inflows was small in Turkey until 1980s, it has been increased steadily until 1990 due to `open economy and trade liberalization` policies. The volume of direct foreign investment inflows made up to $1 million annually since 1990 The Investors from several O.E.C.D. countries, namely The Netherlands. Germany. The U.S.. and France, are the main contributors of direct foreign investment in Turkey. The manufacturing industry has the largest share, followed by the sector of services. The study of Istanbul Chamber of Industry (İSO) carried out in 1996 by using the data of 500 companies points out that 84 firms that have a capital share changing between 25% and %100 are above the 500 firms average value regarding the contribution to exports and technology, while below that regarding the capacity of generating employment. The ratios of direct foreign investments to Gross National Product (GNP) and to Gross Domestic Product (GDP) are, respectively, 0,5 % and 0,3 %. The net direct foreign investment has been decreased due to an increase in the outflow of direct foreign investment while the inflow remained the same after 1990s. The reason why the desired level of direct foreign investment inflows is not reached is two fold. The first one is caused by inadequate use of privatisation and build-operate-transfer programme due to the economic and political instability. Finally, the last one is the increased competition among countries trying to attract direct foreign investment inflows after the collapse of Soviet Union.