Halide Edip Adıvar`ın romanlarında dini tip ve karakterler

Abstract

ÖZET II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet devrinin en önemli yazarlarından biri olan Halide Edib, yaşadığı dönemin sosyal ve psikolojik sorunlarını romanlarında başarıyla işlemiştir. Tanzimat hareketiyle başlayan Batılılaşma, toplumun her kesimini az ya da çok etkilemiştir. Hiç şüphesiz ki dönemin yazarları da bundan etkilenmiş ve yeni hayatın toplum ve fert üzerindeki etkilerini inceleyerek, eserler vermişlerdir. Hem Batı (İngiliz) terbiyesiyle yetiştirilen, hem de Batı kültürünü bizzat yaşayarak deneyimler kazanan Halide Edib de olayları kendi süzgecinden geçirerek değerli eserler kaleme almıştır. Halide Edib romanlarında, bugün her alanda gördüğümüz başarılı Türk kadınlarının en çarpıcı örneğini vermiştir. Bu başardı, takdir edilen kadınlardan ressam Kâmuran (Son Eseri) ve okuduğu mevlitlerle halkın gönlüne taht kuran Râbia (Sinekli Bakkal), dinî vecibeleri yerine getiren bir tiptir. Kaya (Yeni Turan), Aliye (Vurun Kahpeye) ve Hanife (Döner Ayna) de verdiği mücadelelerle zihinlerde yer eden, dinî kaideleri eksiksiz yerine getirmeseler de sağlam bir din inancına sahip olan kahramanlardır. Medeniyet krizini bizzat kendi hayatında yaşamış olan Halide Edib, bunları eserlerinde de işlemiştir. Yazarın romanlarında Batı etkisini yaşayan dinî tip ve karakterleri azımsanmayacak derecededir. Toplumda yaşayan diğer fertler gibi onlar da yeni hayat tarzlarında olumlu ya da olumsuz davranışlar sergiler. Takındıkları tavır çoğunlukla birbirinden farklıdır. Yemliklere karşı sırt çeviren katı, yobaz tipler olduğu gibi, yeni hayatin büyüsüne kapılıp kendi öz benliğini yitiren dinî tip ve karakterler de mevcuttur. Bütün bu olumsuz tiplemelerin yanında, kendi kültürünü Avrupa'nınki ile yoğuran, ortaya yadırganmayacak bir sentez çıkartan ve toplumda saygıyla, sevgiyle anılan tipleri de görmek mümkündür. (Sinekli Bakkal; Vehbi Dede, Râbia,...) Halide Edib'in romancılığında yeni bir devrenin başlangıcı olan Sonsuz Panayır (1946), toplumun alt üst olmuş değerlerini yansıtır. Bu eserden itibaren yazar, çeşitli bakış açılarıyla, yeni değerleri çok şüpheli karşılayan romanlar kaleme almıştır. Ne tamamen Doğulu ne de tamamen Batılı olmak isteyen Halide Edib, bu düşünce yapısıyla yarattığı tiplerin daima arkasında yer alır. Ona göre önemli olan, Batı'yı medenî ülkeler seviyesine yükselten bilim ve tekniğin alınıp, kendi öz değerlerimizi, kimliğimizi yitirmeden, yararlı bir şekilde, çağdaşlaşma yolunda kullanmaktır. vııı

SUMMARY Halide Edip who was important author of Republic and Secondary Constitutional Monarchy seasons of Turkey had been taught matters of social and politics of her season in her novel with success. Westernization that had been started with Reforms effected every part of community little or more. No doubt author of season had been effected too and therefore they made investigations about new life and they had been given works about that subjects. Halide Edip who was bringing up with West (English) also was getting experiment with live that situation had been written her works according to her mind. In her novels, Halide Edip had been given an example that she was the most striking example of successful Turkish woman who we can see in every part of life them. Kamuran (her next work) who is a painter and she had been appreciated and Rabia (novel of Sinekli Bakkal) who gain love of everyone with she sings Islamic ceremony, both of them are faithfull people. Kaya (Yeni Turan), Aliye (Vurun Kahpeye) and Hanife (Döner Ayna) are finding in mind of people with their fight. But these heroines do not make all of religional rules. Although they have a strong faith. Halide Edip had been worked crisis of civilization because of she lived this in her life. In novel of author people who have got a strong faithull but they live with style of West are not too little. They show some behaviors which are possitive or negative in their new life like other people who live in community. Their assume an attitude are usually different than others. In her novels, there are some people who do not want to new life who called bigot, and there are some people who lose their personality and all of them are religional characters. With these persons, there are some people too. These people take culture of Europe and their culture. Then they make a synthesis with both of them and in community, they have a good situation with love and respect because of their behavior (Sinekli Bakkal; Vehbi Dede, Rabia....). In novelist of Halide Edib, Sonsuz Panayır what it is a novel and also is a messenger of a new season (1946) reflect merit of community which they are mixed. After this novel, author wrote novels which they have a lot of view and they approach with doubt to new merits. Halide Edip does not want to be a Occidental but she does not want to be a oriental too. With this idea, she supports all of heroes or heroines who all of them are in her novels. According to her, it is that important that science and techniques which they cause to rise to West until community of civilization have been to taken but we have to save our merits and personality and they have to use with utility in way of civilization.