699 numaralı Gence vilayeti Tapu Tahrir Defteri H. 1001 (1593)

Abstract

ÖZET Kaynağımız Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden sağladığımız 699 Numaralı, H.1001 (1593) senesinde tanzim edilmiş olan Gence Vilayeti Tapu Tahrir Defteridir. Kaynağımızın çevirisi yapılarak bu işlemden sonra değerlendirmeye tâbi tutulmuştur. Değerlendirme, Gence Vilayeti İdari Taksimatı, İktisadi Yapısı ve Sosyal Yapısı açısından üç ana başlıkta ele alınmıştır. İdari taksimatta Gence Vilayeti, Gence, Haçin, Gerger, Ahıstabad, Verende, Dızak ve Hekerri isimli yedi sancağa ayrılmıştır. Bu sancaklar kazalara, kazalar nahiyelere, nahiyelerde karye ve mezra'alara ayrılmaktadır. İktisadi hayatı incelerken Gence Vilayetinde Osmanlı tımar sisteminin uygulandığını görmekteyiz. Önce Padişah Haşlan, daha sonra Beylerbeyi yada sancakbeyi haşlan, sonra ze'ametler ve son olarak tımarların miktarlan tevcih olunan kişilerin isimleri ile birlikte verilmiştir. Tımarlann sancaklara dağılımı, toplam miktarları, toplam miktar içindeki yüzdeleri tablo ve grafiklerle gösterilmiştir. Gence Vilayeti sosyal yapısına baktığımızda yerleşik hayatın hakim olduğunu ancak dağlık ve ormanlık alanlarda konar-göçer cema'atlerin olduğunu söyleyebiliriz. Defterimizde bulunan çok sayıda cema'at ismi sosyal yapı bölümünde liste halinde verilmiştir. Vilayetdeki sosyal yapı ile ilgili olarak ayrıca Osmanlılardan önce kurulmuş ve Osmanlı döneminde de vakıf olarak çalışmış dört şeyhin vakfı hakkında çok önemli bilgilere de rastladık.Bu vakıflar, Şeyh Nizami, İmamzade Şeyh Muhammed, Şeyh Serace'd-din ve Şeyh İzze'd-din'in vakıflarıdır. Bu da bize o dönemde bu eyaletin Azerbaycan'ın gelişmiş bir bölgesi olduğunu ve Türk - İslam geleneğine uygun olarak sosyal kurumlann özellikle vakıf müessesesinin geniş ve güçlü bir şekilde kurulmuş olduğunu göstermektedir. Osmanlı ve Azerbaycan tarihçileri için birinci el kaynak olan bu defterin çevirisi ile birlikte yaptığımız değerlendirmenin ve sonuçlann, bu bölge ile ilgili çalışan araştırmacılar için çok değerli bir kaynak olacağına inanıyoruz. X

SUMMARY THE REGISTRY BOOK OF PROVINCE OF GENCE WITH THE NUMBER OF 699 IN 1593. KEYWORDS: The Registry Book, The Translation into Turkish from Ottoman Paleography, Azerbaycan, The Province of Gence. The thesis is about the Registry Book of province of Gence in Azerbaycan. We choosed this Registry Book with the system of timar and took copy from the Prime Ministry Ottoman Archives in Istanbul. This book which has the number of 699 had been written in Ottoman paleography in 1593. We translated into turkish and evaluated it interms of administrative units, economic and social stricture of province of Gence in this thesis. The province of Gence had seven main administrative units. These are Gence, Haçin, Gerger, Verende, Ahıstabad, Dızak, Hekerri. These administrative unit had also towns and too many willages. These towns and their villages has been shown in the part of Administrative Unit of Province of Gence as a listed. You can see the tax system of Ottoman Empire in the province of Gence. Ottoman Empire had been applied system of timar in that area. So there were three kinds of timars in this system; `Hass, ze'amet and timar`. The province of Gence had agricultural and stockbreeding economy. We think that there were settled and unsettled people in this province. There was production of silk near the brunch of river and province of Gence had got great amount of silk tax from this production. There were four foundations in Gence and many congregations we listed the names of these group of people in the part of social structure. As a result I believe that this studing is a first hand source for the Ottoman and Azerbaycan historians and researhers who are related with this area. XI