İbnü`l-Hümâm`ın Fethu`l-Kadîr adlı eserinin metot ve muhteva açısından incelenmesi (Kitâbü`n-Nikâh örneği)

Abstract

İbnü'l-Hümâm, hicrî dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan önemli bir Hanefî fıkıh âlimidir. Müellifin en önemli eserlerinden biri de, şüphesiz, Merğînânî'nin (593/1197) el-Hidâye adlı eserinin şerhi niteliğinde olan Fethu'l-Kadîr'dir.Bu eserini yazmaya 829 yılında başladığını ifade eden İbnü'l-Hümâm, el-Hidâye'yi yalnızca vekâlet bölümüne kadar şerh edebilmiştir. Eserin kalan kısmını ise Netâicü'l-efkâr fi keşfi'r-rumûz ve'l-esrâr ismi ile Kadızâde olarak bilinen Şemseddin Ahmed (988/1580) şerh etmiştir. Ancak neticede el-Hidâye'nin dörtte üçlük bir kısmı İbnü'l-Hümâm tarafından şerh edilmiştir.İbnü'l-Hümâm, şerhinde el-Hidâye'nin konu tertibini aynen muhafaza etmekle birlikte gerekli gördüğü noktalarda el-Hidâye'de yer almayan meseleleri aktarmaktan da kaçınmamaktadır. Aynı şekilde el-Hidâye'nin muhtasar bir metin olması sebebiyle Merğînânî'nin (593/1197) eserinde yer vermediği pek çok delil, İbnü'l-Hümâm tarafından zikredilmekte ve ihtiyaç duyulan noktalarda bu delillerin değerlendirmeleri de aktarılmaktadır. Her meselenin delilleri ile birlikte sunulması müellifin, eserinde, taassuba düşmeksizin mezhebini müdafaa çabası içinde olduğunu da hissettirmektedir.Diğer yandan İbnü'l-Hümâm şerhinde, el-Hidâye'de yer almamasına karşın pek çok meselede konu ile ilgili diğer mezheplerin ya da şahısların görüşlerine de yer vermektedir. Bu görüşlerin delillerini ve bu delillerin değerlendirmelerini de eserine dâhil eden müellifin, eserinin bir şerh çalışmasından ziyade mukayeseli bir fıkıh eseri hüviyetine sahip olduğu da rahatlıkla söylenebilir.Bu şekilde İbnü'l-Hümâm'ın eserinin tamamında hissettirdiği bu ilmî tavır Fethu'l-Kadîr'in literatürdeki mühim konumuna işaret etmektedir.

Ibn al-Humam, who lived in the ninth century (Hijrah), is a prominent Hanafi scholar of fiqh. One of his most important works, no doubt, is the annotation of Mergınani?s (593/1197), al-Hidaye, called Feth al-Kadir.Ibn al-Human had begun to write Feth al-Kadir in 829 and was able to complete his annotation up to the section of ?vekale?. The remaining portion of the work was completed in Netaicu al-Efkar by Kadızâde (988/1580). But in the end, it can be said that most of al-Hidaye -almost three fourths- was annotated by İbn al-Humam.Ibn al-Human kept the content arrangement of al-Hidaye, but when he deemed necessary, he discussed subjects which were not present in the original work. Also, Ibn al-Humam had put forward evidences not included originally about the subjects. Evaluations of these evidences were also transmitted by him. Each issue is presented with evidence in his work which indicate that Ibn al-Humam had defended his denomination without falling into sectarian bigotry.On the other hand, Ibn al-Humam had also included opinions of scholars of other denominations which had not been mentioned in al-Hidaye. So it can easily be said that Ibn al-Humam?s work was not only a classic annotation, but an important comparative work of fıqh.This thesis aims at examining these significant features as they make Fathu?l-Kad?r a unique work of fiqh.