Sahâbe bilgisinin tespiti

Abstract

Yaygın kabule göre Hz. Peygamber'le Müslüman olarak karşılaşan ve Müslüman olarak ölen kimseler olarak tanımlanan sahâbenin, İslam dininin iki temel kaynağı olan Kur'ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerin sonraki nesillere aktarılmasını sağlayan ilk nesil olmaları nedeniyle tespit edilip, tanınmaları oldukça önemlidir. Konuya ilişkin hadis usûlü kitaplarında ma'rifetu's-sahâbe konu başlığı altında sahâbe bilgisinin tespit yöntemlerine dair birkaç maddede özet bir şekilde bilgi verilmekte fakat ilgili eserlerde ilk dönemlerden itibaren sahâbe bilgisinin tespitinin nasıl gerçekleştirildiğine dair ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Sahâbîlerle alakalı yapılmış birçok akademik çalışmada da ilgili yöntemlerin dışında fazla bir bilgi yer almamaktadır. Böylesine önemli bir konunun çalışılmamış olması eksiklikti. Bu çalışma, söz konusu eksikliği gidermek amacıyla, sahâbe bilgilerini içeren elimizdeki en eski eserlere müracaat edilmek suretiyle ilk dönemden itibaren sahâbe bilgilerinin nasıl tespit edildiğini ve sahâbe tercemelerini içeren bazı eserlerin sahâbe bilgisinin tespitine dair metotlarını detaylı olarak ele almaktadır. Konu, Giriş kısmı ve üç ana bölümde incelenmektedir. Giriş bölümünde ana hatlarıyla rical bilgisi hakkında malumat verilip, sahâbe teriminin kavramsal çerçevesi çizilmektedir. Birinci bölümde, ilk dönemde sahâbe bilgisinin tespiti üzerinde durularak sözlü rivayetlerle, Kur'ân-ı Kerîm, Hz. Peygamber'in mektupları, dîvânlar ve diğer yazılı kayıtlardaki sahâbe bilgileri ele alınmaktadır. İkinci bölümde, ilk dönemde sahâbe konusunda uzman olan kişiler ve uzmanlık alanları incelenmekte ayrıca sahâbîlerle ilgili yazılan eserlerin dönüm noktası olan İbn Abdilber'in, el-İstîâb'ına kadar yazılmış önemli siyer, meğâzî, tabakât, târih, ensâb vd. kitaplarla müstakil bazı sahâbe kitaplarının sahâbe bilgisinin tespitine dair metotları ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Üçüncü bölümde ise son dönemde yazılan müstakil sahâbe kitaplarından, İbn Abdilber'in, el-İstîâb; İbnu'l-Esîr'in, Üsdü'l-ğâbe; Ru'aynî'nin, el-Câmi', Zehebî'nin, Tecrîdu esmâi's-sahâbe ve İbn Hacer'in, el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe adlı eserlerinde sahâbe bilgisinin tespiti konusu incelenmekte, son olarak da usul kitaplarında sahâbe bilgisinin tespit yollarına dair bilgiler ele alınarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma, sonuç olarak usul bilginlerinin sahâbe bilgisinin tespit yöntemlerine dair belirledikleri metotları teyit etmekle beraber, eksik taraf olan sahâbe bilgisinin tespitinin tarihi arka planını ortaya koymaktadır.Anahtar Kelimeler: Sahâbe, ma'rifetu's-sahâbe, ricâl bilgisi, sahâbe literatürü

Given the fact that the Companions, according to the generally accepted definition defined as people who came across the Prophet while being Muslims and died as Muslims, constituted the very first generation that transmitted the two main sources of the religion of Islam, i.e., the Quran and the traditions, down to the later generations, it is very important to identify them and, by doing so, they become known. One can find information on the methods of identifying information about the Companions in the books of Ḥadīth methodology as summarized in couple points under the section of maʿrifa al-ṣaḥāba, the related literature does not provide, however, how this task of identifying information on the Companions has actually been undertaken since the early periods. Many academic works dealing with the Companions do not offer much information beyond the methods already found in the above-mentioned literature. It was a deficiency that such an important topic has not been studied. In order to fill this gap, consulting to the earliest works available that contain information about the Companions, the present work deals with how information on the Companions was actually identified and, in detail, it examines some works containing biographies of Companions in terms of the methods by which these books identify the information on the Companions.The subject is analyzed in an introduction and three main chapters. In the introductory section, general information regarding biographical data is provided, and then, the limits of the term ṣaḥāba (companion) are determined. Dwelling on the identification of the information on the Companions in the early period, Chapter 1 examines the information found in the Quran, letters of the Prophet, dīwāns, and in the other written records. Chapter 2 deals with the people of the early period who were experts on the Companions as well as with their area of expertise, and beyond that; important books of siyar, maghāzī, ṭabaqāt, tārīkh, ansāb, etc. that were written before al-Istiʿāb of Ibn ʿAbd al-Barr-- which constitutes a turning point in the course of the books written on the Companions-- and some other separate books on ṣaḥāba are one by one evaluated in terms of their methods of identifying the information on the Companions. Chapter 3 is devoted to an analysis of the subject of identification of the information on the Companions in separate books on ṣaḥāba that were written in the late period such as al-Istiʿāb of Ibn ʿAbd al-Barr, Usd al-Ghāba of Ibn al-Athīr, al-Jāmiʿayn of Ruʿaynī, Tajrīd al-Asmāʾ al-Ṣaḥāba of Zahabī, and Al-Iṣāba of Ibn Ḥajar. Finally, the information on the methods of identifying the information on the Companions in the uṣūl books is examined and evaluated. While confirming the methods of identifying the information on the Companions already provided by uṣūlī scholars, the present work goes beyond that by revealing the historical background of identification of the information on the Companions, which was something lacking in the previous scholarship.Keywords: Ṣaḥāba (Companion), maʿrifa al-ṣaḥāba (information on the Companions), biographical data, literature on the Companions