Türk dilinde ışık ve ateş kavramı (VII. – XIV. yüzyıl)

Abstract

Türkoloji sahasının pek inkişaf etmemiş alanlarından birini anlam bilgisi teşkil etmektedir. Bir kelimenin ses ve şekil özeliklerinin yanı sıra o kelimenin yüklendiği anlam da en az diğerleri kadar önemlidir; çünkü bir milletin zihin dünyası, kavramları algılama biçimi en çok 'anlam' bahsinde kendini gösterir. Bu sebeple anlam bilgisi çalışmalarının artması gerekmektedir.Bu tezde, ışık ve ateş kavram alanlarının hangi kelimeler, hangi ekler ve kökler etrafında toplandığını saptamak ve Türklerin bu kavramları algılama biçimini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bunun için, Doğu Türklük sahasında 15. yüzyıla kadar yazılmış eserlerde yer alan sözü edilen kavram alanlarına ait kelimeler tespit edilmiş, bu kelimeler ses, şekil ve anlam özellikleri bakımından incelenmiştir.Çalışma yedi bölümden oluşmaktadır. Işık ve Ateş Kavram Alanına Ait Temel Ögelerin Türk Kültüründeki Yeri adlı ilk bölüm teorik bir bölümdür. Işık ve Ateş Kavramlarının Kelime Listesi adını taşıyan ikinci bölüm, tezin ana bölümüdür. Kelimelerin Kaynak İsimleri bölümünde ilgili kelimelerin hangi eser/eserlerde geçtiği gösterilmiştir. Sınıflandırma adlı bölümde, kelimeler türleri ve alt anlam nitelikleri bakımından tasnif edilmiştir. Ses ve Şekil Bilgisi adını taşıyan bölüm, tespit edilen kelimelerden Türkçe kökenli olanların ses ve şekil özelliklerinin incelendiği bölümdür. Anlam Bilgisi bölümünde, ilgili kelimeler anlam özellikleri bakımından incelenmiştir. Dizin adını taşıyan son bölümde ise madde başı kelimelerinin ve özel adların tez içerisinde hangi sayfa/sayfalarda yer aldığı gösterilmiş, aldıkları ekler sıralanmıştır.Bu çalışma sonucunda söz konusu kavram alanlarının belirli kökler etrafında toplandığı, pek çok farklı kelimeyi ihtiva ettiği, bu kelimelerin ağırlıklı olarak Türkçe kökenli olduğu, kavramlara yüklenen anlamların yüzyılların ve inanç sistemlerindeki değişikliklerin aksine aynı doğrultuda devam ettiği tespit edilmiştir.

One of the fields not fully developed in Turcology is Semantics. The meaning of a word is crucial as much as the phonetical and morphological characterictics since a nation's world of mind and the way to comprehend the concepts demonstrate itself in the `meaning`. Therefore, the number of studies related to Semantics should be increased.In this thesis, both determining the words, suffixes and roots around which the conceptual fields of `light` and `fire` meet and indicating how the Turks perceive these concepts. For this purpose, the words belong to these conceptual fields seen in the East Turkish literature until 15th century were determined and examined in terms of phonetical, morphological and semantic characterictics.This study is composed of seven sections. The first section with the title of `The Place of the Main Concepts Belong to the Conceptual Fields of Light and Fire in Turkish Culture` is a theoretical section. The second section with the title of `The Word List of Light and Fire Concepts` is the main section of the thesis. In `Resource Names of the Words`, the traces which related words come from are presented. In the section of `Classification`, the words are classified in terms of types and submeaning features. The section with the title of `Phonetic and Morphology` is the one in that phonetical ve morphological characterictics of the word identified as having Turkish origin are examined. In Semantic related words are investigated in terms of semantic characterictics. In the last section called `Index`, the pages in words and proper nouns are written in the thesis are indicated and the suffixes are sorted. As a result of this study, it is determined that those conceptual fields meet among specific roots, contain various words mainly in Turkish origin and the meanings of the concepts proceed in the same line despite the centuries and differences in belief systems.