Çerkes Hasan vakası

Abstract

Osmanlı Devleti'nin otuz ikinci padişahı Sultan Abdülaziz 30 Mayıs 1876 tarihinde Serasker Hüseyin Avni Paşa'nın başını çektiği bir grup devlet adamı tarafından tahttan indirildi. 4 Haziran 1876 tarihinde de sebebi hala günümüze kadar tartışma konusu olan ölüm hadisesi gerçekleşti. Bu gelişmelerin ardından kaynaklarda Sultan Abdülaziz'in kayınbiraderi olarak geçen Çerkes Hasan isminde bir subay, 15 Haziran 1876 gecesi Mithat Paşa'nın Beyazıt'ta bulunan konağını toplantı esnasında basarak beş kişiyi öldürdü. Ölenler arasında dönemin Seraskeri Hüseyin Avni Paşa ve Hariciye Nazırı Raşid Paşa da bulunmaktaydı. Literatürde Çerkes Hasan Vakası olarak bilinen bu hadise günümüze kadar tüm yönleriyle derinlikli bir şekilde tek bir çalışma içinde incelenmemiştir. Gerçekleştirildiği yıl bakımından önemli hadiselerin vuku bulması ve ardından yaşanan diğer gelişmelerle bağlantısı veya etkisi olup olmaması bakımından olayın tüm yönleriyle incelenmesi gereği duyulmuştur. Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesi ve ardından gerçekleşen ölümünden Hüseyin Avni Paşa'yı sorumlu tutan Çerkes Hasan, kendi ifadesiyle olayı Sultan Abdülaziz'in intikamını almak maksadıyla gerçekleştirmişti. Ancak olayın ilk gününden itibaren devlet evraklarından başlayarak basın kaynaklarına ve araştırma eserlerine vakanın mahiyeti farklı şekillerde yansımıştı. Bu kaynaklardan kimi, olayı sadece Hüseyin Avni Paşa ile Çerkes Hasan arasındaki kişisel husumete dayandırmıştır. Öte yandan bazı kaynaklar da hadise ile ilgili olayı Çerkes Hasan'ın padişaha olan kişisel bağlılığının sonucu bir intikam eylemi olarak aksettirmiştir. Gerek dönemin kaynakları gerekse günümüze uzanan kaynaklar ve tartışmalarda yer alan bu çelişki bu araştırmanın tartıştığı hususlar arasındadır. Vaka ve ilgili tartışmalara berrak bir algılama kazandırmak amacıyla Çerkes Hasan ve olay ile bağlantısı olduğu düşünülen kişilerin sorgu evrakları, arşiv vesikaları, gazete haberleri, raporlar ve araştırma eserleri incelenmiştir. Çerkes Hasan Vakası sıradan bir adli ya da politik hadise olmanın çok ötesinde döneminin siyasi kadro ve gelişmelerine yön veren bir olay olmuştur.

32nd Ottoman Sultan Abdulaziz was dethroned by a group of statesmen lead by Huseyin Avni Pasha on 30 May 1976. Just a few days later Sultan Abdulaziz died on 4 June 1876 and the reason of his dead is still discussed by modern historians. In the night hours of 15 June of 1876, Circassian Hasan, the brother-in-law of Sultan Abdulaziz, swooped residence of Midhat Pasha at Beyazıt and killed five people during a meeting. Among the victims there were Huseyin Avni Pasha, the Commander in Chief, and Rashid Pasha, the Minister of Foreign Affairs. The incident was nominated as Incident of Circassian Hasan in the historical sources but was not evaluated in all aspects. This research aims to shed lights on this incident which strongly affected following political developments in 1876.Circassian Hasan, who blamed Huseyin Avni Pasha for the dethronement and death of Sultan Abdülaziz, put into practice this attack as a revenge of the Sultan. But from the following first days of the event, its nature was reflected differently on the official documents, press and researches. A group of sources described the event as a result of enmity between Huseyin Avni Pasha and Circassian Hasan. On the other hand another group of sources points out the murders as result of personal attachment of Circassian Hasan to the Sultan and a revenge in this frame. This dilemma is one of the main debates argued in the thesis which is exists in both contemporary and modern sources. In this study, in order to provide a clear understanding on these debates archive documents as inquiry documents and testimonies, news and comments from journals, state reports and researches are analysed. The Circassian Hasan Incident was not only a judicial or political case, but also an event which paved the way the period's political staff and developments.