Azerbaycan`da müslüman okulları (1849-1918)

Abstract

Çarlık Rusyası ve İran arasında 12 Ekim 1813 yılında imzalanan Gülistan ve 10Şubat 1828 yılında imzalanan Türkmençay antlaşmaları Azerbaycan tarihinin seyrinideğiştirmiştir. Bu anlaşmalara göre Aras nehri sınır kabul edilmiş ve Azerbaycantoprakları Kuzey ve Güney olmakla ikiye parçalanmıştı. Çarlık Rusyası'nın işgalettiği kuzey topraklarında yeni bir tarih yazılmaya başlamıştı. Çarlık Rusyası elegeçirdiği topraklarda daha derin kök salabilmek adına toplumun din, dil ve kültür gibiözelliklerini ortadan kaldırılmaya çalışmıştır. Rusya'nın bu politikayıuygulayabileceği alanlardan bir de eğitimdi. Kendi işine yarayabilecek seviyede halkaeğitimi vermeyi hedeflyen Çar hükumeti, 1829 yılından itibaren KuzeyAzerbaycan'da eğitim dili Rusça olan devlet okulları açmaya başladı. Bu okullarınbaşlıca hedefi halka temel düzeyde eğitim vermek ve sadık tercümanlar, memurlaryetiştirmekti. Ancak zamanla eğitimlerini Rus devlet okullarında alan birçok gençaydın, halkın aydınlanmasında, eğitim faaliyetlerini ön plana çıkmaya başladılar.Azerbaycan Türkçesinde eğitim veren okulların açılması, bu dilde ders kitaplarınınhazırlanması, öğretmen kadrolarının yetiştirilmesi, dilin saflığının korunması gibimeseleler sık sık gündeme gelmeye başlamıştı. Bazıları eserleriyle, bazılarıgazetelerde ve dergide yazdıkları yazılarıyla konuyu her zaman gündemdetutmuşlardır. Bu çabalar sonucu, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren AzerbaycanTürkçesinde eğitim veren Usul-ü Cedid ve Rus Müslüman okulları açılmaya başlandı.Çarlık işgaline karşı kimlik mücadelesinin ikinci adımı ise, kadınların eğitim hayatınakazandırılmasıdır. Bu konuya özel bir ilgi gösteren ve her türlü maddi ve manevidesteği esirgemeyen ise petrol zengini olan Hacı Zeynelabidin Tağıyev'dir. O,Azerbaycan da Müslüman Türk kızlarının, `Usul-ü Cedid` üzere eğitim alabilmeleriiçin Bakü'de bir kız okulu açarak, kendisinden sonrakilerine de öncülük etmiştir.Anahtar Kelimeler: Çarlık Rusyası, Kuzey Azerbaycan, Eğitim, Usul-ü CedidOkulları, Rus-Tatar Okulları, Kadın Eğitimi

Gulistan treaty signed by the government on 12 October 1813 between Tsarist Russiaand Iran, and the treaties of Turkmenchay, signed on 10 February 1828, whichchanged the course of Azerbaijan's history. According to these agreements, the Arasriver was accepted as a border and the territory of Azerbaijan was divided into two asNorth and South. A new history began to be written in the northern lands occupied byTsarist Russia. Tsarist Russia tried to eliminate the characteristics of the society suchas religion, language and culture in order to take deeper roots in the lands it seized.One of the areas where Russia could implement this policy was education. In 1829,the Tsar government began to open public schools in Northern Azerbaijan, and thelanguage of instruction was Russian. The main objective of these schools was toeducate the public on basic level and to provide loyal interpreters and civil servants.However, many young intellectuals, who took their education in Russian publicschools, started to come to the forefront in the enlightenment of the public. Issuessuch as the opening of schools providing education in Azerbaijan Turkish, preparingtextbooks in this language, training of teacher and preserving the purity of languagehave started to come up frequently. Some of them have always kept the issue on theagenda with their works, some of them with their writings in newspapers andmagazines. As a result of these efforts, XIX. Beginning in the second half of thecentury, Usul-u Jadid and Russian Muslim schools were opened in Azerbaijan inTurkish. The second step in the struggle for identity against tsarist occupation is tobring women into education. Hacı Zeynelabidin Tağıyev, who has a special interestin this matter and who has no material and moral support. He opened a girls' school inBaku, so that Muslim Turkish girls in Azerbaijan could receive education on `Usul-uJadid` and become the pioneer.Keywords: Tsarist Russia, North Azerbaijan, Education, Usul-u Cedid Schools, Rus-Tatar Schools, Women's Education