Eğitim örgütlerinde kadın yöneticilerin kariyer engellerinin incelenmesi: Ankara ili örneği

Abstract

Bu araştırmanın amacı, kadınların okul yöneticiliği pozisyonunda erkeklere göre daha düşük oranda yer almalarına neden olan kariyer engellerini kadın ve erkek okul yöneticilerinin görev yaptığı ilköğretim okullarındaki kadın ve erkek öğretmen görüşlerine göre ve halen ilköğretim okullarında okul yöneticiliği yapmakta olan kadın yöneticilerin görüşleri doğrultusunda çok yönlü olarak ele almak ve kadınların okul yöneticisi olmalarının önünde yer aldığı tespit edilen bu kariyer engellerine yönelik çözüm önerilerini ortaya koymaktır.Tarama modelinde olan bu çalışma, nicel ve nitel verilerin bir arada kullanıldığı karma yöntemle desenlenmiştir. Araştırmanın nicel örneklemini 2012-2013 öğretim yılında Ankara ili merkez ilçelerine bağlı 340'ı kadın okul müdürleri, 423'ü ise erkek okul müdürleri tarafından yönetilmekte olan resmi ilköğretim okullarında görev yapmakta olan toplam 763 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmanın nitel kısmında yer alan katılımcılar ise nicel uygulama çalışması yapılan ve kadın okul müdürleri tarafından yönetilmekte olan 23 okul içerisinden araştırmaya katkı sağlamaya istekli olduğunu belirten 10 kadın okul müdüründen oluşmaktadır.Araştırmanın öğretmenlere uygulama çalışması gerçekleştirilen nicel kısmında araştırmacı tarafından geliştirilen `Okul Yöneticisi Olmaya İsteklilik ve Uyum Ölçeği`, `Toplumsal Cinsiyet Rolleri Algısı Ölçeği`, `Kurumsal Kariyer Engelleri Ölçeği`, `Kadın Okul Yöneticilerini Değerlendirme Ölçeği` ve Bem (1974) tarafından geliştirilen, Kavuncu (1987) tarafından Türk toplumuna uyarlanan, araştırmacı tarafından ise `İdeal Okul Yöneticisinin Cinsiyet Özellikleri Envanteri`ne dönüştürülen ölçme aracı olmak üzere beş farklı ölçek kullanılmıştır. Nicel uygulamaya ilişkin alt problemlerin çözümlenmesi amacıyla, ölçekler aracılığıyla elde edilen veriler SPSS paket programına aktarılmış, aritmetik ortalamaları, standart sapma değerleri, Pearson momentler çarpım korelasyon katsayıları hesaplanmış, t-testleri, MannWhitney U, Kruskal Wallis H-testleri, tek yönlü varyans analizleri ve Scheffe ve Dunnet C testleri yapılmıştır.Nicel ve nitel araştırma sonucunda elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde; kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin isteklilik ve uyum düzeylerinin erkek öğretmenlere oranla daha düşük düzeyde olduğu, kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin en yüksek düzeydeki bireysel kariyer engelinin ise okul yöneticiliğinin statü ve kazanımını yetersiz bulmalarından kaynaklandığı belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri de öğretmen görüşlerine benzer biçimde okul yöneticiliğinin öğretmenlikle kıyaslandığında maddi kazanım açısından doyurucu olmadığını belirtmişlerdir. Kadın okul müdürleri ile çalışan kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olmaya ilişkin mesleki yeterlik ve başarı inancının ise daha yüksek olduğu ortaya koyulmuştur. Erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin daha geleneksel bir bakış açısına sahip olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte kadın öğretmenlerin geleneksel cinsiyet rollerini kabul etmeseler de, aile hayatı ile iş hayatını dengeleyemeyeceklerini düşündükleri için okul yöneticisi olmayı istemediklerini belirtmiş olmaları, her ne kadar geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini kabul eden bir bakış açısına sahip olmasalar da, günlük yaşamda kendilerine cinsiyetlerine bağlı olarak yüklenen geleneksel rollerinin, kariyerleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Kadın okul yöneticileri de meslekleri nedeniyle aile içinde kendilerine yüklenen cinsiyet rollerini yerine getirmekte zorlandıklarını bu nedenle çoğunlukla eş ve aile desteğine başvurduklarını belirtmişlerdir. Kadın öğretmenlerin okul yöneticisi olma sürecinde kadınların karşılaştıkları kurumsal kariyer engellerinin varlığına ilişkin daha yüksek düzeyde katılım gösterdiği belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri ise okul yöneticiliği sürecinde karşılaştıkları kurumsal engellerin üstlerle ilişkilerinden kaynaklanan veya resmi nitelikteki engeller olmadığına, buna karşın okul içinde özellikle kadın öğretmenlerle olan ilişkilerinde çeşitli sorunlar yaşadıklarına dikkat çekmişlerdir. Üst yönetimle ilişkilerinde ise daha çok psikolojik yıldırma kapsamında değerlendirilebilecek olumsuz durumlarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Gerek kadın, gerekse erkek öğretmenlerin ideal okul yöneticisinin cinsiyetine atfettikleri kadınsı ve erkeksi cinsiyet özelliklerine ait önem düzeyinin anlamlı farklılık göstermediği belirlenmiştir. Buna göre öğretmenlerin okul yöneticiliği mesleğini herhangi bir cinsiyet ile karakterize etmediği söylenebilir. Benzer biçimde kadın okul yöneticileri de okul yöneticiliği mesleğinin bir cinsiyeti olmadığını ifade etmişlerdir. Ancak bir kadın okul yöneticisi olarak örgüt içerisinde zaman zaman cinsiyetlerine bağlı genel önyargılar ile karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Araştırma örnekleminde yer alan öğretmenlerin genel olarak kadın okul yöneticilerine ilişkin olumsuz değerlendirmede bulunmadığı belirlenmiştir. Ancak erkek okul yöneticilerinin okullarında görev yapmakta olan öğretmenlerin, kadın okul yöneticilerine ilişkin daha yüksek düzeyde olumsuz görüş bildirdikleri ortaya koyulmuştur. Ayrıca erkek öğretmenlerin kadın okul yöneticilerine ilişkin değerlendirmelerinin de kadın öğretmenlere oranla daha olumsuz olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin kadın okul yöneticilerine ilişkin en olumsuz değerlendirmeyi ise nesnellik ve eşit muamele boyutunda yaptığı belirlenmiştir. Kadın okul yöneticileri ise okul yönetimi sürecinde öğretmenlerce daha olumsuz biçimde değerlendirilen nesnellik ve eşit muamele davranışlarını zaman zaman gösterdiklerini, bunu ise özellikle anne olan öğretmenler açısından yapılması gereken bir zorunluluk olarak gördüklerini belirtmişlerdir. Araştırma bulguları, kadın okul yöneticilerinin genel yönetim başarısına ilişkin olumsuz değerlendirmede bulunan kadın öğretmenlerin, mesleki yeterlik ve başarı inancı boyutundaki okul yöneticisi olmaya ilişkin istekliliklerinin düştüğünü ortaya koymuştur. Kadın okul yöneticilerine ilişkin, kadın öğretmenlerin olumlu değerlendirme düzeyi arttığında ise, kadınların yönetim kademelerinde düşük düzeyde temsil edildikleri ve yöneticiliğe yeterince özendirilmedikleri yönündeki kurumsal kariyer engellerine ilişkin görüşlerinde de bir artış olduğu belirlenmiştir. Bu bulgu başarılı kadın okul yöneticisi rol modellerinin, kadın öğretmenlerin okul yöneticiliğine ilişkin bakış açılarında olumlu bir etkide bulunduğunu göstermektedir denilebilir. Kadın okul yöneticileri, okul yöneticisi olma sürecinde çoğunlukla kadın okul yöneticilerine ilişkin bireysel önyargılar taşımadıklarını ve çevrelerinde de kadın okul yöneticilerine ilişkin önyargılar olmadığını belirtmişlerdir. Ancak mesleklerini sürdürdükleri süreçte, kendi aile hayatlarına ilişkin, otorite sağlamaları konusunda ve özellikle kaprisli oldukları hususunda zaman zaman önyargılar ile karşılaştıklarına dikkat çekmişlerdir.Araştırma sonucunda, kadınların yönetim kademelerinde daha fazla yer almalarının sağlanabilmesi için, okul yöneticiliğinin özellikle maddi kazanımları açısından cazip bir meslek haline getirilmesi, okul yöneticilerinin çalışma saatlerinin ve koşullarının tekrar gözden geçirilmesi, başarılı rol modeli olabilecek kadın yöneticilerin yönetim kademelerinde daha fazla yer almalarına özen gösterilmesi önerilmiştir. Ayrıca başta MEB bünyesinde çalışan erkekler olmak üzere, tüm çalışan ve öğretmenlere yönelik toplumsal cinsiyet rollerine duyarlılık çalışmaları yapılması ve bu çalışmaların toplum nezdinde kadın-erkek eşitliğini vurgulayan kamu spotları ile desteklenmesi önerileri getirilmiştir. Bununla birlikte, MEB bünyesinde öncelikle kadın çalışanlara yönelik olarak hizmet verecek olan bir mobbing ofisinin açılmasının ise, kadınların okul yöneticiliğini seçme sürecinde karşılaştıkları kariyer engellerini ortadan kaldırmaya yardımcı olabileceği önerisi de sunulmuştur. Anahtar kelimeler: Kadın yönetici, kariyer engeli, bireysel kariyer engeli, toplumsal cinsiyet rolleri, kurumsal kariyer engelleri, yönetimin cinsiyeti, kadın yöneticileri değerlendirme.

The purpose of this study is to handle the career barriers of women as versatile that causes them to take place in school leadership position at a lower rate compared to men based on the view of female and male teachers at schools that are administered by female and male and female administrators who still do managing in elementary schools, and to put forward solution suggestions for career barriers which are determined to be located in front of the women who can be school administrators. This study which is in screening model has been designed with mixed method that qualitative and quantitative data used together. The quantitative sample of the study consists of a total of 763 teachers who work in public elementary schools (340 of these schools are administered by female principals and 423 of them by men principals) in central districts of Ankara city in the academic year of 2012-2013. And the qualitative section of the research consists of 10 female school principals who are willing to contribute to the research in 23 schools that the quantitative applications has done at and administered by female principals.In the quantitative section of the research which application study has been carried out to the teachers, five different scale factors have been used. These are: 1. `Willingness to Become School Administrator and Adjustment Scale` developed by the researcher, 2. `Perception Scale of Gender Roles`, 3. `Corporate Career Barriers Scale`, 4. `Evaluation Scale of Female School Administrators` and 5. `Gender Features Inventory of Ideal School Administrator` developed by Bern (1974) and adapted to the Turkish community by Kavuncu (1987) and transformed by the researcher. In order to solve the sub-problems related to quantitative applications, the data obtained through scales have been transferred to the SPSS package program, arithmetic means, standard deviation values, Pearson momentums correlation coefficients have been calculated, t-tests, MannWhitney U, Kruksal Wallis H-tests, one-way analysis of variance and Scheffe and Dunnet C tests have been conducted.When the findings obtained as a result of quantitative and qualitative researches are generally evaluated; it has been determined that the level of willingness and compliance of female teachers about becoming a school administrator is at a low level in comparison with the male teachers, and the highest level of individual career barrier of female teachers to become a school administrator arises from finding the status and achievement of school leadership insufficient by them. Female administrators, in a similar manner to the views of teachers, have stated that the school leadership is not satisfactory in terms of financial gain when it is compared to teaching. However it has been put forth that the female teachers who work with female school principals have higher professional competence and belief in success about becoming a school administrator.It has been determined that the male teachers have more traditional point of view than female teachers on gender roles. However, the female teachers have stated that they don't want to be school administrators because of their thinking of they are not capable on balancing their family life and work life. Although they don't accept their traditional gender roles and they don't have this kind of perspective, this shows that the traditional roles imposed on them due to their gender in daily life has a negative impact on their career. Female school administrators have also stated that they have hard time fulfilling their gender roles imposed on them in the family because of their profession; therefore they mostly refer to the support of their spouses and family. It has been detected that the female teachers have a higher level of participation on presence of corporate career barriers faced by women in the process of becoming school administrators. Female school administrators have pointed out that the corporate barriers don't arise from their relationship with the higher authorities or they are not in formal features, in spite of this they have various problems with the relationship with female teachers within the school. They have stated that they face with the negative situations with the top management which may be more considered within the scope of psychological intimidation.It has been determined that the level of importance of both male and female teachers' imputing on feminine and masculine gender specifications of the gender of an ideal school administrator doesn't show significant differences. Accordingly, it can be said that the teachers don't characterize the profession of school leadership by any gender. Similarly, the female school administrators also stated that the profession of school leadership has no gender. However, they have stated that they face obstacle prejudices as a female school administrator from time to time in the organization depending on their gender.It has been determined that the teachers involved in the study sample generally had no negative assessment regarding female school administrators. However, it has been revealed that the male teachers who work at male administered schools stated negative opinion at higher levels regarding female school administrators. Also it has been found that the male teachers have more negative assessments in comparison with female teachers about female school administrators. The teachers did the most negative assessment regarding female school administrators in aspect of objectivity and equal treatment. Female school administrators have said that they time to time display objectivity and equal treatment behaviors which the teachers judge as more negative in the management process, and added that they see it as a necessity to be done in the sense of especially mother teachers. Research findings has been revealed that the willingness of the teachers about becoming school administrators who had negative evaluations relating success of overall management of female school administrators, has dropped down in the dimension of professional competence and belief in success. It has been detected that when the positive assessment level of the female teachers regarding female school administrators increases, their corporate career barrier opinions increase in the direction women are not encouraged enough for managing and they are represented in low levels in management positions. It can be said that this finding shows that the successful female role models for school administrations has a positive effect on female teachers' perspectives about school administration. Female school administrators have stated that they didn't carry prejudices about mostly female school administrators during becoming the school administrator process and there were not any stereotypes around them about female school administrators. However in the process they continue their profession they have noted that they face prejudices time to time about their family life, providing the authority and particularly in respect to becoming capricious.At the end of the study, in order to provide female teachers to get more involved in management positions, it was recommended that the school administration should be made an attractive profession especially in terms of financial gains, working hours and conditions of school administrators should be reconsidered, and female executives who will be successful role models should be cared to take place in management positions. In addition, sensitivity studies regarding all employees and teachers particularly working males within the MEB (Ministry of National Education) to be done on gender roles and this study to be supported by public spotlights emphasizing equality of men-women in society, proposals have been developed. Besides, the suggestion of a mobbing office to be opened within the MEB that will serve primarily to the female employees and can help eliminate career barriers that women face during the process of selecting school administration has been offered.Key words: Female administrator, career barrier, individual career barrier, gender roles, corporate career barriers, gender of management, assessment of female administrators.