Ortaokul düzeyinde iklim okuryazarlığı yeterliklerinin delphi tekniğiyle belirlenmesi

Abstract

İlkokuldan başlayarak üniversite düzeyine kadar eğitim sisteminin her kademesinde öğrenciler, iklim konusunun belli boyutlarıyla karşılaşmaktadır. İklime ilişkin konuların öğretilmesi, özellikle günümüzde yaşanan iklim değişiklikleriyle birlikte tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli hale gelmiştir. İklim konusu, fen bilimlerinin yanı sıra sosyal bilimleri de ilgilendiren ve disiplinler arası özelliği olan bir konudur. Bu özelliğinden ve kapsamının geniş olmasından dolayı, iklim konularının öğretim kademelerinde ne düzeyde öğretileceğinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Genel olarak iklime göre hareket etme yeteneği olarak adlandırılan iklim okuryazarlığı, iklim konusu hakkında genel bir çerçeve çizen ve hem beceri hem de davranış boyutları olan bir kavramdır. İklim konularının öğretilmesi açısından kritik bir seviye olan ortaokul düzeyinde, iklim okuryazarlığına yönelik yeterliklerin belirlenmesi önemlidir. Bu gerekçelerden hareketle bu araştırmanın amacı; ortaokul iklim okuryazarlığı yeterliklerini ve bu yeterlikleri kazandırmada, ortaokul öğretim programlarının rolünü tespit etmektir. İki aşamalı olarak tasarlanan ve tarama modeliyle yürütülen araştırmada, iki farklı veri toplama tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın ilk aşamasında Delphi tekniği kullanılarak, iklim okuryazarlığı yeterlikleri belirlenmiştir. İkinci aşamasında ise doküman incelemesi tekniği kullanılarak, belirlenen iklim okuryazarlığı yeterlikleri açısından ortaokul öğretim programları incelenmiştir. İklim okuryazarlığı yeterlikleri, araştırmanın ilk aşamasında, üç tur şeklinde uygulanan Delphi anketleriyle belirlenmiştir. Delphi uygulamalarına her turda sayıları değişen Sosyal Bilgiler, Coğrafya Eğitimi ve İklim Bilimi alan uzmanları katılmıştır. Alan uzmanlarının görüşleri, araştırma kapsamında belirlenen ölçütlere göre analiz edilerek, iklim okuryazarlığı yeterlikleri tespit edilmiştir. Bu yeterliklere ulaşılmasında, ortaokul öğretim programlarının katkısını belirlemek amacıyla, 34 ortaokul öğretim programının içerik analizi yapılmıştır. Bu öğretim programları önceden belirlenen ölçütlere göre analiz edilmiştir. Öğretim programları zorunlu ve seçmeli olmak üzere derslerin türlerine göre ve öğretim programlarının yapısı gereği programların giriş bölümleri ve programların içerik bölümlerine göre ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonucunda alan uzmanlarının toplumun genel olarak iklim okuryazarlığı düzeyini yetersiz gördükleri ve bu doğrultuda, iklim okuryazarlığının her öğrenci için gerekli olduğunu belirttikleri görülmektedir. Delphi uygulamaları sonucunda, ortaokul iklim okuryazarlığı yeterliklerinin 6 kategoriden oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna göre iklim okuryazarlığı yeterlikleri; `iklimle ilgili kavramlar`, `temel iklim bilgisi`, `ülkesel ve yerel iklim bilgisi`, `iklim ve yaşam ilişkisi`, `beceriler` ve `tutum ve değerler` kategorilerinden ve bunların alt maddelerinden oluşmaktadır. İklimle ilgili temel kavramlar kategorisinde, alan uzmanları tarafından iklim okuryazarlığına ilişkin temel kavramlar belirlenmiştir. Temel iklim bilgisi kategorisi; iklimle ilgili temel kavramların bilgisi, iklim türlerinin bilgisi, iklim elemanlarının bilgisi, iklim ve hava durumunun birbirinden ayırt edilmesi gibi temel düzey bilgilere ilişkin maddelerden oluşmaktadır. Ülkesel ve yerel iklim bilgisi kategorisi; kişinin yaşadığı yerden başlayarak, iklim ile ilgili ülkesini ilgilendiren konulara yönelik maddelerin yer aldığı kategoridir. İklim ve yaşam ilişkisi kategorisi; iklim ve iklim olayları ile yerleşmenin, günlük olayların, insan karakterinin, hayata ilişkin planlama ve kararların ilişkisinin kurulduğu maddelerden oluşmaktadır. Beceriler kategorisi iklim ve iklimle ilgili olaylar hakkında bireylerin kazanması gereken becerilere yönelik maddelerden oluşmaktadır. Son olarak tutum ve değerler kategorisi ise iklim okuryazarlığının `davranış` boyutuna vurgu yapan maddelerden oluşmaktadır. Ortaokul öğretim programlarının, iklim okuryazarlığı yeterliklerini kazandırma konusunda yetersiz kaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın, iklim okuryazarlığı yeterliklerinin en fazla Sosyal Bilgiler, Fen Bilimleri ve Çevre Eğitimi derslerinin öğretim programında yer aldığı belirlenmiştir. Araştırmanın sonuçları, iklim okuryazarlığı yeterlikleri açısından ilgili paydaşlara uygulanabilir bir içerik sunarak, mevcut durumun yetersizliğini ortaya koymuştur.

Students encounter different aspects of subject of climate at every grade of the education system starting from primary school to university. Along with the recent climate changes, teaching climate-related issues has become significant in our country just as all over the world. Climate is an interdisciplinary subject that is concerned with both physical sciences and social studies. Since this is a far-reaching subject, it is very important to determine the instruction level of climate issues at every grade of education. Commonly called as the ability to act on the climate change, climate literacy is a concept which draws a general framework about climate and relates to both skill and behavior. It is significant to specify the competencies for climate literacy at the secondary school level which is a critical period for teaching climate issues. With reference to these reasons, the purpose of this study is to determine the competencies for climate literacy at secondary school level and set the role of curriculums in gaining these competencies. Two different data collection methods were applied in these two staged studies carried out with a survey model. In the first stage, climate literacy competencies were determined by applying Delphi Technique. In the second stage, secondary school curriculums were looked through by document analysis method in terms of the determined competencies. Climate literacy competencies were specified in the first stage by Delphi surveys carried out within three tours. Experts on Social Studies, Geography Education and Climate Science attended the Delphi Surveys with different numbers in each tour. Climate literacy competencies were determined by analyzing the experts' opinions in terms of the criteria under the scope of the study. In order to find out the contribution of secondary school curriculums to the attainment of these competencies, 34 different curriculum contents were analyzed according to the criteria determined before. The curriculums were evaluated by being separated into sections according to their introduction and content parts and the type of the subjects-elective or compulsory. As a result of the study, it is seen that the domain experts consider the climate literacy level of the society insufficient and find it necessary for every student. With Delphi surveys, it was found out that climate literacy competencies consist of 6 main categories as `climate-related concepts`, `main climate knowledge`, `territorial and local climate knowledge`, `the relation between climate and life`, `skills` and `attitudes and values` and their sub-categories. The climate-related concepts have been determined by field experts in the category of basic concepts related to climate. The main climate knowledge category is composed of the items related to basic level information such as knowledge of basic concepts related to climate, knowledge of climate types, knowledge of climate elements, climate and weather differentiation. The territorial and local climate knowledge category is the category that includes from items for issues concerning the country for climate, starting from where the person lives. The relation between climate and life category is composed of the items are associated climate and climate events and settlements, daily events, human character, life-related planning and decision-making. The skills category is consisted of items for the skills that individuals need to gain about climate and climate related events. Finally, the attitude and values category is consisted of items that emphasize the behavioral dimension of climate literacy. It was revealed that secondary school curriculums are insufficient for the attainment of climate literacy competencies. However; Social Studies, Science Education and Environment Education were found out to be the primary subjects in which climate literacy competencies mostly take place. The study results put forward the fact that the current situation is not adequate by presenting an applicable content for climate literacy competencies to the related shareholders.