10. sınıf Türk dili ve edebiyatı dersi ders kitabındaki metinlerin kelime evreninin incelenmesi

Abstract

Dil, duygu ve düşüncelerin aktarılmasında kullanılan en önemli araçtır. Kelimeler, dili oluşturan anlamlı birliklerdir. Bir bireyin sahip olduğu ya da bildiği kelimelerin tümü o kişinin kelime evrenini oluşturmaktadır. Geleceğin mimarı olan gençler, zamanlarının büyük bir bölümünü eğitim-öğretim kurumlarında geçirmektedir. Okullarda ders işlenirken ders kitaplarından özellikle de Türk dili ve edebiyatı derslerinde bu kitapta yer alan metinlerden faydalanılmaktadır. Ders kitaplarında kullanılan metinler, öğrencilerin kelime evrenlerine katkıda bulunacak düzeyde hazırlanmalıdır. Bu çalışmada 10. sınıf Türk dili ve edebiyatı dersi ders kitabında kullanılan metinlerin kelime evreni leksikolojik açıdan ele alınıp incelenmiştir. Kitabın `Hikâye`, `Şiir`, `Destan/Efsane`, `Roman`, `Tiyatro`, `Anı`, `Haber Metni` ve `Gezi Yazısı` ünitelerinde yer alan `Okuma` bölümündeki metinler seçilmiş ve toplam 38 metnin kelime sıklığı bulunmuştur. Sık kullanılan ilk 100 kelime ile İlyas Göz'ün Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü'nde yer alan ilk 100 kelime kıyaslanmıştır. Kıyaslanan kelimelerden büyük çoğunluğunun bu sözlüğe uygun olduğu görülmüştür. Metinlerdeki kelimeler; isim, sıfat, zarf, ikilemeler, yansıma sözcükler, deyim ve atasözleri, ilişki sözler gibi türlere göre gruplandırılmıştır. İsimler içerisinde de cins isimlerin, özel isme göre sayı bakımından kullanımda en fazla payı aldığı görülmüştür. Cins isimler anlamsal özelliklerine göre de unvan, meslek, akrabalık isimleri; tabiat isimleri; savaş, askerlik, hukuk ile ilgili isimler; hayvan isimleri; yiyecek ve içecek isimleri; giyim ile ilgili isimler; renk isimleri; nesne, eşya, taşıt ile ilgili isimler; zaman ile ilgili isimler; bilim, sanat ve edebiyat ile ilgili isimler; somut ve soyut isimler şeklinde gruplandırılmıştır. Somut isimlerin soyut isimlere göre sayı bakımından fazla olduğu görülmüştür. İsimlerin anlamsal gruplandırılmasında ise nesne, eşya, taşıt isimlerinin diğerlerine göre fazla sayıda kullanıldığı görülmüştür. Sıfatlar; öznel, nesnel sıfat ve yargı sıfatı başlıkları altında incelenmiştir. Öznel ve nesnel sıfatların çok sayıda kullanıldığı ancak nesnel sıfatın daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Zarflar da niteleme yapan zarflar, durum/hareket, yer-yön, miktar, benzerlik, vasıta ve birliktelik, soru ve zaman zarfları olarak gruplandırılmıştır. Zaman zarfı sayısının diğer zarf türlerine nazaran fazla olduğu tespit edilmiştir. Kelime türlerinin kullanımı açısından birinci sırayı isimlerin, ikinci sırayı da fiillerin aldığı görülmektedir. Metinlerde deyim sayısı bir hayli fazla iken atasözü sayısı azdır. Fiiller de sayı bakımından fazla olup birleşik fiil kullanımının oldukça yaygın olduğu görülmüştür. Metinlerde bir kelimenin dönemsel ve yöresel açıdan gösterdiği farklılıklardan kaynaklı birden fazla yazılışının yer almasının yanında, yazım yanlışından kaynaklı değişik kullanımlar da göze çarpmaktadır. Ünitelerdeki metinler edebiyat tarihi kronolojisiyle sıralanmıştır. Bu da metinlerde kelimelerin geçmişten günümüze geçirdikleri evrelerin görülmesi açısından kayda değerdir. Bununla birlikte İslam dininin kabulü ile dile giren Arapça ve Farsça kelimeler ile 19. yüzyılda Batı'dan etkilenmeler sonucu metinlere yansıyan Fransızca kelimeler aracılığı ile dilin zaman içerisinde geçirdiği değişim de izlenebilmektedir.

Language is the most important tool used in the transfer of feelings and thoughts. Words are meaningful parts that form the language. All of the words that an individual possesses or knows constitutes the word universe of that individual. The young are our future and spend most of their time in educational institutions. While teaching a lesson at the schools, especially in the Turkish language and literature courses, the texts in coursebook are used. The texts used in the textbooks should be prepared at a level that will contribute to the students' word universe. In this study, the word universe of the texts used in the 10th grade Turkish language and literature textbook has been examined in terms of lexicological perspective. The text on `Okuma` parts of the units which are `Hikâye`, `Şiir`, `Destan/Efsane`, `Roman`, `Tiyatro`, `Anı`, `Haber Metni` and `Gezi Yazısı` in the coursebook are choosen and totaly word frequencies in 38 texts are find. The first 100 words used frequently were compared with the first 100 words in İlyas Göz's Türkçe'nin Kelime Sıklığı Sözlüğü. The majority of the words compared were found to be suitable for this dictionary. Words in the texts are grouped according to types such as noun, adjective, adverb, dilemma, reflection word, relationship words, idiom and proverb. Among the names, common names have the highest share in terms of number. According to the semantic characteristics, the common names are groupped as title, profession, kinship, nature, war, military service, law, animal, food, beverage, clothing, color, objects, goods, vehicle, time, science, art, literatüre, concrete and abstract. It is realized that concrete names are more than abstract names. In the semantic grouping of the names, it was seen that the names of objects, goods and vehicles were used more than others. The adjectives were separated three groups as subjective, objective and judicial adjectives. It was realized that subjective and objective adjectives were used in a large number but the quantity of objective adjectives were more than subjective ones. Adverbs are grouped as qualifying, case / movement, place-direction, quantity, similarity, means and association, question and time adverbs. It was realized that the number of time adverbs are higher than the others and case / movement adverbs are the second most common usage. In terms of usage of word types, it is seen that the first order is the names and the second order is the verbs. In the texts, the number of idioms is quite high but the number of proverbs is less. The number of verbs are high and it can be said that compound verb usage is quite common. In addition to the fact that there are more than one spelling of a word due to the differences in terms of periodic and regional aspects, it is noteworthy in the different uses of spelling mistakes.The texts in the units are listed in terms of literary history. This is also noteworthy in terms of seeing the phases that the words have passed from the past to the present. While learning the changes of words, Arabic and Persian words, which are expressed with the adoption of Islamic religion, and the French words reflected in the texts as a result of being influenced by the West in the 19th century, can be traced through the language.