Türk tezhip sanatı tarihinde yenilikçi yorumlar

Abstract

Altınla süslemek (altınlamak) anlamına gelen tezhip, altın ve su bazlı boyalarla edebî, dini, bilimsel el yazmalarını, hat levha ve albümlerini, tuğraları, kitap kapaklarını, hilyeleri ve fermanları bezeme sanatıdır. Yazıyla birlikte gelişen tezhip sanatında, altın ve lacivertin birlikteliği her zaman vazgeçilmez unsur olmuştur. Geleneksel Türk sanatları içerisinde önemli bir yere sahip olan tezhip sanatı tarihine bakıldığında, devletten ekonomik ve siyasi gücü oranında destek almıştır. Bu durum `hamilik` ile güç alan tezhip sanatkârlarını eserlerini layıkıyla üretme konusunda teşvik etmiştir.Tezhip sanatını etkileyen unsurlar içerisinde, kültürel etkileşimin ve yöneticilerin sanata olan bakış açılarının, desteklerinin en önemli etken olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca sosyal ve ekonomik nedenler, coğrafi şartlar da tezhip sanatı tarihinde etkili olmuş unsurlardır. Sanatkârların tekrardan kaçınma, kendilerini ifade edebilme isteği ve yeni arayışlar içerisinde olma çabaları bir başka etkendir. Bunun yanında sanata karşı ilgili olan devlet yöneticileri tarafından farklı coğrafyalardan Anadolu'ya getirilen müzehhipler, farklı üslûpların ve tarzların doğmasına ve tezhip sanatının gelişmesine yol açmış önemli faktörler arasında yer alır.Osmanlı-Türk sanatı tarihine göz attığımızda, her yüzyılın kendine has tarzları olduğunu, değişen beğeni, istekler ve yabancı kültürlerle olan etkileşimler sonucunda birçok üslûbun oluştuğu görülür. Bazı üslûplar bir süre etkili olmuş, fakat daha sonra zayıflayıp etkinliklerini kaybetmişlerdir. Bunun yanında bazı ekoller ise varlıklarını etkin olarak yüzyıllar boyunca devam ettirmişlerdirOsmanlı saray nakkaşhânelerinde destek gören, Baba Nakkaş, Şahkulu ve Karamemi gibi baş müzehhipler, yeni tarzlar, üslûplar, ekoller oluşturmuşlardır. Bu ekoller sadece tezhip sanatında etkisini sürdürmekle kalmamış, aynı zamanda çini, kalemişi vb. gibi alanlarda da uzun süre etkili olmuşlardır. Geçmişten günümüze süregelen sanat birikimi, halen günümüz sanatçılarına da ilham kaynağı oluşturmaya devam etmektedir. XVI. yüzyılda sazyolu ile Şahkulu, bahçe çiçek ve motifleri ve yarı stilize tarzı ile Karamemi, XVIII. yüzyılda natüralist üslûpla çiçek ressamı Ali Üsküdâri ve XIX. yüzyılda Türk rokokosu üslûbu ile Hezargradlı Ahmet Ataullah, yaşadıkları yüzyılların çağdaşları, modernistleri ve yenilikçileri olmuşlardır. Tavırları, üslûpları, teknikleri tüm sanatları güçlü bir şekilde etkilemiş ve yıllar boyunca etkilerini sürdürmüştür.Türk sanatları içerisinde geniş bir yelpazeye sahip olan tezhip sanatında, tarih boyunca yapılmış olan yenilikçi yorumlar, akımlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan yeni üslûplar, ekoller her dönemde farklılık göstermiştir. İslâm öncesi dönemden başlayarak Anadolu'da Selçuklular ile başlayan süreçte Osmanlı tezhibinin her yüzyılda kendine özgü hikâyesi olduğunu söylemek doğru olur. Günümüzde tezhip sanatı klasik uygulamaların yanı sıra serbest tasarımlar ve modern yorumlar şeklinde icra edilmektedir. Özellikle yenilikçi, çağdaş yaklaşımlarla uygulanan tezhiplerde, farklı disiplinler ile birlikte hikâyesi olan örnekler sıkça görülmektedir.Üniversitelerin Geleneksel Türk Sanatları Bölümlerinde, çeşitli vakıf, kurum ve özel atölyelerde klasik tarzın yanı sıra, serbest tasarım ve çağdaş tezhip anlayışı doğrultusunda tezhip eğitimi verilmektedir.ANAHTAR KELİMELER: Tezhip, altın, üslûp, yenilik, motif, Türk, klasik

Illumination is the art of embellishing with gold or covering a surface with a thin layer of gold (gilding). It is a form of ornamentation for literary, religious and scientific manuscripts, calligraphy works, albums, tuğras (sultans' signatures), book covers, hilyes (works written in verse or in prose to the describe physical appearance of the Prophet Mohammad (PBU) and firmans (commands of the sultans) using gold or water-color paints. The combination of gold and navy blue has always been indispensable in the art of illumination developing along with writing.The art of illumination has an important place among the traditional Turkish arts. It has been supported by the state in parallel with its economic and political power. This has encouraged illuminators supported by `Patronage` to produce their works properly.Cultural interactions and managers' views on and support for the art of illumination were the most important factors that affected the art. Social, economic and geographical conditions also played a role in its history, along with the efforts of illuminators to avoid reproducing the same works and their desire to express themselves in original ways.Illuminators who were invited to Anatolia from other lands by state rulers interested in this art were an important factor in the emergence of different styles, methods and the development of the art.In the history of Ottoman-Turkish art, every century has its own unique styles, and many styles emerged because of changing tastes, desires and interactions with foreign cultures. Some styles were influential for a while, but later lost their influence and popularity. Other schools have existed for centuries.Head illuminators such as Baba Nakkaş, Şahkulu and Karamemi, who were supported in the nakkaşhanes (ateliers of muralists) of Ottoman palaces, developed new styles, methods and schools. These schools influenced the art of illumination, the art of china and hand-drawing. Their artistic interest continues to inspire artists today. In the sixteenth century, Şahkulu developed his sazyolu style, and Karamemi developed his garden and flower motifs, and a semi-naturalistic style. In the eighteenth century, the flower painter, Ali Üsküdâri, used a naturalist style, and in the nineteenth century, Ahmet Ataullah from Hezargrad used the Turkish rococo style. All these artists emerged as modernists and innovators in the centuries they all lived. These innovators' attitudes, styles and techniques strongly influenced all arts and continue to do so.In the art of illumination, which has a wide range of application, innovative interpretations, movements in addition to new styles and schools resulting from these factors differed in each historical period. Starting in the pre-Islamic period and during the reign of the Seljuks in Anatolia, Ottoman art of illumination had its own story in every century.Nowadays, the art of illumination is performed using original designs, modern interpretations and classical styles. Examples of the art of illumination including both different disciplines and stories are often seen in works produced using modern approaches.Illuminators today produce original works using an innovative and modernist approach as well as classical styles. Education in all these styles of the art of illumination is offered in departments of traditional Turkish arts at universities and by a variety of foundations, institutions and private ateliers in line with the understanding of innovative design and modern illumination as well as the classical style.KEYWORDS: illumination, gold, style, innovation, motif, Turkish, classical