İstanbul Türk ve İslam eserleri müzesi envanterine kayıtlı yazılı ciltler

Abstract

Ortadoğu'dan çıkıp dünyaya yayılan semavi dinlerin sonuncusu olan İslam; siyasal, ahlaki ve sosyal öğretilerinin yanında aynı zamanda bunlarla doğrudan bağlantılı olan bir sanat öğretisi de geliştirmiştir. Köken olarak Ortadoğu-Arap coğrafyasına bağlı olmakla birlikte İslam Sanatının bir Ortadoğu-Arap sanatı olduğu söylenemez. Evrensellik ilkesi uyarınca tüm dünyaya yayılması amaç edinen İslam dini ulaştığı coğrafyalardaki insanların kültürlerinin ve sanatlarını da etkilemiş, aynı zamanda etkilenmiş ve ulaşılan geniş coğrafyalardaki çok farklı inanç ve kültürler, İslam potası içinde eritilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte İslam dini temeli, kendini koruyucu ve itici gücünü ilahi kitabından (Kur'an-ı Kerim) ve Peygamberinin örnek davranışlarından alır. 7. yüzyıl Arap hamlesi bu iki öğe olmadan asla başarıya ulaşamazdı. Daha 3. Halife Osman (r.a.) döneminden itibaren Kur'an-ı Kerim'in yazılması ve mümkün olduğu kadar çok yerlere ulaştırılması amaçlanmıştır. Bu aynı zamanda İslam köken ve kutsal dili olan Arapçanın gücünüde göstermekteydi. Kur'an-ı Kerim'e verilen bu önem erken dönem İslam toplumlarında yazıya ve yazmaya karşın güçlü bir istek uyandırmıştır. Emevi ve Abbasi Dönemlerine özellikle batı felsefi ve bilimsel eserlerin Arapçaya çevrilmesi ile başlayan bilimsel gelişim sürecinin yaşanması İslam toplumlarının kültürel anlamda ilerlemesine yol açmıştır. İslam Dünyasında meydana getirilen çok sayıdaki kütüphane ve özel kitaplıklarda korunan eserler dönemin diğer toplumları ile karşılaştırıldığında büyük bir üstünlük olduğu göze çarpmaktadır. Arap dilinin ötesinde Arap Alfabesinin diğer Müslüman toplumların dillerine de uyarlanması belli bir homojenlik yaratılmasına ve kültürel alışverişin en önemli araçları olan yazma eserlerin dolaşımını ve üretimini olumlu yönde etkilemiştir. Bu durum ise; insanlığa doğruluk yolunda rehber olarak gönderilen Kur'an-ı Kerim'in, İslamiyet'in ilk asırlarından bu yana en fazla el yazması olarak nüshası hazırlanan tek kitap olmasını sağlamıştır. Bununla birlikte İslam dünyasında Kitap Sanatı söz konusu olduğunda her coğrafyada ve her dönemde başyapıtlar da tartışmasız Kur'an-ı Kerim olmuştur. Allah kelamı olan Kur'an-ı Kerim'i daha güzel bir yazı ile yazabilmek, süsleyebilmek ve ona yaraşır bir muhfaza yapabilme çabası; `Hat`, `Tezhip` ve `Cilt` sanatının gelişmesini ve her biri birer şaheser olan bu eserlerin kültürel miras olarak bizlere kalmasını sağlamıştır. Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler koleksiyonundaki eserler de bütün bu uygarlığın birer aynasıdır. Aynı zamanda yazı sanatının ötesinde esas gelişimini İran ve Anadolu coğrafyasında göstermiş olan kitap süsleme sanatının en yetkin örneklerini de bu koleksiyonda bulmak mümkündür. Ayrıca Kuzey Afrika'dan Afganistan ve Hindistan kadar İslam medeniyetinin yayıldığı geniş coğrafyada ortaya konan ve hattı, tezhibi, cildi, minyatürü, ferağ ve vakıf kayıtlarıyla İslam Kitap Sanatı'nın gelişimini 8. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan bir süreç içinde, kesintisiz olarak izleme imkanı bulduğumuz Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler seksiyonu kuşkusuz dünyanın en görkemli koleksiyonlarından biridir.Yüksek lisans tez konusu olarak bu eşsiz medeniyetin kültür hamilerinin himayelerinde ve dönemin sanatkârları tarafından üretilmiş olan ve Türk ve İslam Eserleri Müzesi Yazı ve Yazma Eserler Seksiyonuna kayıt olan yazma eserlerin, akademik ve bilim dünyasında henüz tam anlamıyla tanıtılamamış yazılı cilt örnekleri konu edilmiştir.

Last of the majör religions originating from the Middle East Islam not only had doctrines on social life, politics and ethics but also developed its art interwoven with these, Although Islamic arts had its roots in the Middle East and Arabic peninsula it was not limited to this geography and as itself was influenced from the other parts of the world, it had influence on different societies and cultures as well. Different belief systems and cultures in different geographical areas intended to be unified under Islam. Other than that Islam with the help of Kor'an and with the deeds and sayings of the prophet Muhammad had a stride in 7. century. During the time of the third caliph Uthman Kor'an was intended to be copied to be distributed to the different geographies, This indicate the power ot the Arabic as a language. Special attention given to the Kor'an encouraged the Islamic societies in writing. Translation of western philosophical and scientific works into Arabic during the period of Umayyads and Abbasids resulted in the development of Islamic societies culturally. Artefacts created during this period indicated the superiority of the Islamic world with examples kept in public and private libraries. By adopting Arabic alphabet non-Arabic Islamic societies had in a way a homogeny and this had a positive impact on cultural exchanges as well.And this situation made Kor'an, which had been sent as the guide of the true path, the single prepared book as handwritten manuscript copies at most, from the first centuries of Islam until now. n addition to this, when it comes to book art in Islamic world, Koran has been the unarguable masterpiece of every geography and all times. The effort of writing with calligraphy, ornamenting and protecting Koran -as the word of God- worthily has provided the arts of calligraphy, ornamentation and bookbinding to be improved and provided us with those cultural heritage, which are all masterpieces in its own right.The collection of manuscripts in the museum reflect the wealth of the Islamic world. Other than manuscripts and calligraphy masterpieces of bookbinding, which developed in Iran and Anatolia, can be seen as well. Besides, the section of ortography and manuscript of Turkish and Islamic Arts Museum is the most glorious collection of the world, in which we can observe continuously the improvement of Islamic Book Art, which had been revealed as calligraphy, ornamentation, bookbinding, miniature in a wide geography if Islam civilization from the north of Africa to Afghanistan and India between the 8th century and 20th century.The subject of this postgraduate thesis has been deteemined as the written copies of manuscripts -made by the artists of the age and protected by the cultural tutelar of this unique civilization- which are registered to the section of Ortography and Manuscript of Turkish and Islamic Art Museum and haven't been entirely introduced to academic and science world yet.