Manisa Yazma Eser Kütüphanesindeki geometrik tezyinatlı ciltler

Abstract

İslam sanatındaki geometrik tezyinat; Emeviler döneminde Helenistik ve Bizans etkisi altındayken, Abbasiler zamanında bilimin gelişmesi ve Türklerin de Orta Asya'da edindiği kültür ve sanat birikimleri ile harmanlanmasıyla yeni bir kimlik kazanmış ve tarih sahnesine çıkarak çarpıcı örneklerini sunmuştur. X. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar Orta Asya, Suriye, Mısır, İran ve Anadolu'dan, İspanya ve Kuzey Afrika kıyılarına kadar geniş bir coğrafyada üretilen İslam eserleri ekseriyetle geometrik desenlerin hâkimiyetinde ilerlemiştir. Mimari ve diğer sahalardaki geometrik bezemelerin kitap sanatlarına yansıması IX. yüzyılda görülmeye başlanmıştır.Türk cilt sanatındaki geometrik süslemeler; başta Anadolu Selçukluları olmak üzere Memlük, İlhanlı ve Karamanoğulları zamanında birbirinden sanatlı eserlerin ortaya çıktığı dönem olmuştur. IX. yüzyıldan XII. yüzyılın sonlarına kadar ciltlerdeki geometrik bezemeler, tam zeminli ve şemse içerisindeki yıldız ağları ile geometrik örgülerden müteşekkilken; XIII. yüzyıl sonlarına doğru bitkisel formlar ile birlikte kullanılmış, XIV. yüzyıllarda ise natüralizm etkisini göstererek geometrik kompozisyonların yerini almıştır. Cilt üzerindeki geometrik desenler hangi dönemde yapıldıysa bulunduğu zaman dilimindeki eserlerle at başı gitmiş ve bütün İslam eserleri bir bütün halinde birbiriyle irtibatlı ilerlemiştir.Geometrik desenler ile ilgili son yıllarda yapılan araştırmaların da cilt sanatından yoksun bir şekilde mimari ve mimariye bağlı unsurlar üzerinden gidildiği görülmüştür. Hâlbuki mimaride olduğu gibi kitap sanatlarında da geometrik desenlerin kullanıldığını ve bu konunun bağımsız ele alınıp değerlendirilmesinin yapılacak çalışmalarda eksiklik yaşatacağının altını çizmek isteriz. Tamamlamış olduğumuz Sanatta Yeterlik Tez çalışmasının; Türk cilt sanatındaki geometrik tezyinat konusuna ve geometrik desenlerin farklı bir yüzeyde nasıl uygulandığına dair fikriyata katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.ANAHTAR KELİMELER: Geometri, Tezyinat, Selçuklu, Cilt, Manisa

Geometric ornament in Islamic art; while it was under Hellenistic and Byzantine influence during the Umayyad period, it gained a new identity with the development of science in the Abbasid period and blended with the culture and art accumulation Turks gained in Central Asia and presented its striking examples. From the 10th century to the 13th century, Islamic works produced in a wide geography from Central Asia, Syria, Egypt, Iran and Anatolia to the shores of Spain and North Africa advanced mostly under the dominance of geometric patterns. The reflection of the geometric decoration in the architecture and other fields on the book arts started to be seen in the 9th century.Geometric ornament in the art of Turkish bookbinding; it was the period when art works emerged from each other during the period of Mamluk, Ilkhanids and Karamanid, especially the Anatolian Seljuks. From the 9th to the end of the 12th century, while geometric ornaments on the bindings were composed of geometrical knitting with geometric stars in full ground and shemse; it was used with floral forms towards the end of the 13th century and in the 14th centuries it replaced natural compositions by showing the effect of naturalism. Whenever the geometric patterns on the binding were made synchronization has gone with the works in the time period and all Islamic works have progressed in connection with each other.It has been observed that the researches on geometric patterns in recent years have been carried out on architectural and architectural elements devoid of bookbinding art. However, we would like to underline that geometric patterns are used in book arts, as in architecture, and that this issue will be handled independently and evaluated will cause deficiencies in the studies to be made. We have completed the Proficiency in Art Thesis study; we are of the opinion that it will contribute to the geometric ornamenet in Turkish bookbinding art and how the geometric patterns are applied on a different surface.KEY WORDS: Geometry, Ornament, Seljuk, Bookbinding, Manisa