Berhema Mehmed Uzun a binave Hawara Dîcleyê de jiyana Kurdan a civakî

Abstract

Sözlü Kürt Edebiyatı eski, kadim ve de oldukça zengindir. Sözlü Kürt masalı (hikâye) da uzun ve köklü bir tarihe sahiptir. Ancak yazılı Kürt Edebiyatı özellikle de yazılı modern Kürt romanı ve hikâyesi henüz yeni sayılmaktadır.Modern Kürt Edebiyatı dediğimize, daha çok roman, hikâye, serbest şiir, son yıllarda yazılan tiyatrolar gelir aklımıza. Şüphesiz her şeyde olduğu gibi Modern Kürt Edebiyatı da bir maziye sahiptir.Merhum M. Uzun, Modern Kürt Edebiyatının en önde gelen yazarlarından biridir. Yeni Kürt Edebiyatından, Modern Kürt Romanından söz edildiğinde akla Merhum M. Uzun gelir. O Kürtçe eser ve romanlarıyla Kürt Edebiyatına ve kültürüne değerli hizmetlerde bulunmuştur. Bu çalışmada amacımız, Modern Kürt Edebiyatçısı M. Uzun'un `Hawara Dîcleyê` adlı eserinde Kürtlerin sosyal hayatlarını ele almak, M. Uzun'un kendi üslubuyla eserinde konuşturduğu dengbêjlerin dilinden Kürtleri tanımak, onların yaşantısına tanık olmak ve seslerini işitmek. Bu bağlamda çalışmamızda aşağıdaki sorulara cevap aranması amaçlanmaktadır:1. M. Uzun'un Kürt Edebiyatına ve diline katkıları, Kürt Romanında yeri ve çağdaşı Kürt yazarlarından farklı yönleri nelerdir?2. Kürtlerin sosyal hayatlarında temel karakteristik özellikleri nelerdir?3. Kürtleri beraber yaşadıkları toplumlardan ayırıcı ve benzer yanları nelerdir?4. Günümüz Kürtleri milli kültürlerini devam ettiriyorlar mı?Kendisi de çok önemli bir Kürt yazar ve aydını olan; hayatını Kürt bir coğrafyada Kürtlerin içinde geçiren; 20. yüzyılda Türkiye'de Kürtlerin yaşadığı sıkıntıları bizzat yaşayan ve gören M. Uzun eserlerinde ve özellikle de romanlarında Kürtlerin ve onlarla birlikte yaşayan halkların tarihsel geçmişlerini, kültürlerini, inançlarını, adet ve geleneklerini işlemiştir. Dolayısıyla bu çalışma Kürtlerin kültür, inanç ve sosyal hayatlarının aydınlatılması açısından oldukça önem arz eder.Bu çalışma bir girişten, dört bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Girişte genel anlamda edebiyat ve roman, roman ve ulus (halk) ilişkisi, Kürt Romanı ve Kürt Romanı Tarihi incelendi.Birinci bölümde, M. Uzun'un hayatı, eserleri ve Kürt Edebiyatında önemi incelendi. `Hawara Dîcleyê` nın baskı, yayın, stil, içerik, kahraman ve dil bakımından incelenmesi yapıldı. İkinci bölümde, `Hawara Dîcleyê` de roman kahramanları, özetî vb. konular irdelendi.Üçüncü bölümde, Kürtler'de sosyal yapı, bağlılık ve birlikleri, emir ve emirlikler, divan ve divanhane, aşiret, ağa ve beyler, medrese, imam ve eğitim vb. konular irdelendi.Dördüncü bölümde, Kürt folkloru ve edebiyatı, ozan ve ozanlık, masal, bayram, Newroz, dans ve muzik, atasözleri, `Hawara Dîcleyê` de geçen atasözleri vb. konular incelendi. Beşinci bölümde, `Hawara Dîcleyê` de günlük hayat, Kürtler, hayat, gelenek, adetler, şavaş, davet, evlilik, bayram, misafirlik, komşuluk, ölüm ve yas, taziye, tarım, hayvancılık ve ticaret, din ve inanç vb. konular irdelendi. Sonuç kısmında da, roman üzerine yaptığımız araştırma ve incelemelerden sonra, elde edilen veri ve tespitler yazıldı.Bu roman üzerine yaptığımız çalışmadan umudumuz, bu kıymetli eser ve yazarının tanıtılması, bu bağlamda yapılacak olan daha geniş araştırmalara kaynaklık etmesidir.Anahtar Kelimeler: Mehmed Uzun, Hawara Dîcleyê, Kürt Romanı, Tarihi Roman, Kültür ve Gelenek, Dengbêj, Sosyal Hayat

Kurdish Oral Literature is old, ancient and also very rich. Also Oral Kurdish tale(story) has far anda long history. However, the Kurdish written literature, especially modern Kurdish written novels and written stories yet considered a new. Mehmed Uzun is a Kurdish writer. When new Kurdish Literature and Modern Kurdish novel are mentioned writer Mehmed Uzun comes to mind. He has made a great contribution to Kurdish literature and Kurdish culture with his works and novels. The aim of this study is to make an examination on the social life of the Kurds in Hawara Dîcleyê novel, to address the social life of Kurdish people in modern Kurdish author Mehmed Uzun's novel Hawara Dîcleyê, to recognize the Kurdish people in his work with his own style in poets' speech who he induced to speak and to witness their lives and hear their voices. In this context, our work is aimed to answer the following questions: 1.What are the Mehmed Uzun's contribution to Kurdish literature and language, his situation in Kurdish novel and what are his different aspects from contemporary Kurdish writer?2.What are the main characteristic properties of Kurdish people in social life?3.What are the similar and different aspects of Kurdish people from the society they live together?4.Do the Kurdish people sustain the irnational culture at the present time?Mehmed Uzun who is also a very important Kurdish writers and intellectuals; spent his life in a Kurdish region with Kurdish people, in the 20th century in Turkey he faced the difficulties in person which the Kurdsalso did, in his works and especiallyin his novels he treated the subjects such as the historical background, cultures, beliefs, customs and traditions of Kurds and other people who lived with them. Therefore this study has importance in terms of clarifying Kurdish culture, beliefs, and social life.This study consists of five sections; introduction, four parts and the result. In the introductory chapter ingeneral he examined, literature andnovel, the relationship of novels andnations(peoples), the Kurds Novel and the History of Kurdish Novel.In the first part, Mehmed Uzun's life, works and significancein Kurdish literature were examined.In the second part, Hawara Dîcleyê was performed in terms of printing, publishing, style, content and language examination. In the third part, is sues such as the Kurdish folklore and literature, poet and being poet, tales, holidays, Newroz, dance and music, proverbs, proverbs mentioned in Hawara Dîcleyê were examined.In the fourth part, in Hawara Dîcleyê is sues about the social life of the Kurds, everyday life, Kurds, life, traditions, customs, wars, party, wedding, holiday, residency, neighborhoods, deathand mourning, condolence, agriculture, livestock andtrade, religion, faith etc. were evaluated.In the conclusion, after investigation and research we did on the novel, the data obtained and identified from the study was written.We hopethat our work onthis novel will present authors and the seprecious works, which will be a source for further investigation heldin this context.Key Words: Mehmed Uzun, Hawara Dîcleyê, Kurds's Novel, Culture and Traditions Poet (Dengbêj), Social Life