Mustafa Hayri Efendi`nin el Muktetaf isimli eserinin Kur`an ilimleri açısından incelenmesi

Abstract

Mustafa Hayrî Efendi, Son dönem Osmanlı âlim ve müfessirlerindendir. Öğrenim hayatının peşinden I. Dünya Savaşı'nda, Çanakkale, Makedonya ve Irak Cephelerinde savaşmış Kut'ül Amare'de İngilizlere esir düşmüştür. İki yıl iki ay sonra mübadele antlaşması çerçevesindeİstanbul'a dönmüştür. Bir süre sonra Bulgaristan'ın Şumnu vilâyetine yerleşmiştir. Bulgaristan'ın en önemli ilim merkezlerinden olan Medrsetü'n-Nüvvâb'ta 1922 ile 1937 yılları arasında müderrislik yapmıştır. Daha sonra merkezi Sofya'da bulunan Bulgaristan Diyaneti Başmüftülüğü'nde Din İşleri Yüksek Kurulu Üyesi ve Sofya Müftüsü olarak görevini sürdürmüştür. Hayatının 43 yılını Bulgaristan'dageçiren Mustafa Hayrî Efendi, el-Muktetaf isimli tefsirini 15 Nisan 1964'te Sofya'da tamamlamıştır. 1965 yılında Türkiyeye dönmüş, 1970'te vefat etmiştir. Kabri İstanbul Topkapı Eski Kozlu Mezarlığı'ndadır. Müellif hayatta iken eseri basmaya fırsat bulamamış, basılmasını vasiyet etmiştir. 1980 yılında bir yakını aracılığıyla eser Muhammed Ali es-Sâbûnî'ye teslim edilmiş, esSâbûnî tarafından tahkik edilerek 1996 yılında el-Muktetaf min Uyûni't-Tefâsir ismi ile beş cilt halinde yayımlanmıştır. Mustafa Hayrî Efendi, bu tefsiri otorite ilim adamları tarafından istifade edilebilecek eserleri tetkik ve tahkik ederek, üzerinde düşünerek, elde ettiği bilgileri değerlendirerek te'lif etmiştir. Son dönem Osmanlı uleması içinde Arapça tefsir yazan tek âlimimizin bu tefsirinin üzerinden elli seneyi aşkın bir zaman geçtiği halde ilim çevrelerinin istifadesine sunulamamıştır. Müellif tüm ilmî kudretini ortaya koyarak, tüm çabasını, sarfederek, rivayet ve dirayet olarak selefin görüşlerini de bir araya getiren bir tefsir te'lif etmiştir. Anahtar Kelimeler: Kur'ân, Tefsir, el-Muktetaf, Mustafa Hayrî Efendi.

Mustafa Hayrî Efendiis one of the scholars and the mufassir's in the last Ottoman period. Following his education, he fought Dardanelles, Macedonia, and Iraq Fronts in world war 1. He was taken as a prisoner by the British forces. After two years and two months, according to the prisoner exchange agreement, he was released and returned to İstanbul. Eventually he settled in Shumen Province of Bulgaria. He was assigned as a teacher (mudarris) at Madrasa al-Nuwwab, which was one of the most important education centers, between the years of 1922-1937. Then, he continued his service as a member of Supreme Council of Religious Affairs and a Sofia Mufti at Bulgarian Directorateof Religious Affairs. Mustafa Hayrî Efendi, who had 43 years of his lifespan in Bulgaria, completed his el-Muktetaf fi't Tefsir on 15th April 1964. He turned back to Turkey in the year of 1965 and died in 1970. His grave is in Topkapı Kozlu Cemetery. The author couldn't get a chance to publish his tafsir during his life, but he willed to have it published. In 1980 his work was handed in Muhammad Ali as-Sabuni by one of his relatives. Having been investigated by Muhammad Ali as-Sabuni, it was published 1996 under the name el-Muktetaf min Uyûni't-Tefâsir as five volumes. Mustafa Hayrî Efendi wrote his tafsir after examining and looking into the books vawed by the emirent scholars, ponderingon and evaluating the knowledge he obtained. The tafsir of our only scholar in the last Ottoman Period who was able to write in Arabic couldn't be made available despite of the time of more than 50 years. The author penned a tafsir presenting his scholarly capacity making all his endeavour, bringing together opinions of the salafs as nerratives and wisdom. Key Words: Qur'an, Tafsir, al-Muktetaf, Mustafa Hayrî Efendi.