Türkiye`de insan haklarının gelişimi ve kurumsal yapılanması: İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu örneği

Abstract

İnsan hakları; insanın, başkaca hiçbir ön şart aranmaksızın sırf insan olmasından dolayı sahip olduğu dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez, evrensel ilke, kural ve haklar bütününü ifade etmektedir. II. Dünya Savaşı'nın ardından insan haklarının rolü ve önemi dünya çapında kayda değer bir noktaya ulaşmıştır. Bu önemden dolayı insan haklarının korunması ve yaygınlaştırılması amacına hizmet etmek üzere devletler tarafından kendi iç düzenlerine uygun olarak `ulusal insan hakları kurumları` kurulmaya başlanmıştır.Günümüzde her devlet, insan haklarının korunması ve yaygınlaştırılması konusunda Birleşmiş Milletler (BM)'nin kabul etmiş olduğu Paris Prensipleri'ni dikkate alarak ve kendi iç düzenine uygun olarak oluşturduğu Ulusal İnsan Hakları Kurumları (UİHK) aracılığıyla bunu yerine getirmeye çalışmaktadır. Paris Prensipleri BM tarafından kabul edilen tavsiye niteliğinde bir belge olmakla birlikte UİHK kurmak ve mevcut kurumlarını daha etkin hale getirmek isteyen ülkelere rehber niteliğindedir. Türkiye'de insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, ayırımcılıkla mücadele ve eşit muamele hakkı, işkence ve kötü muameleye karşı mücadele amacıyla 2016 yılında 6701 sayılı kanun ile Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) kurulmuştur. Bu minvalden hareketle oluşturulan çalışmanın temel amacı TİHEK'in insan haklarının korunmasında ve kurumsallaşmasında nasıl bir rol oynadığının tespit edilmesidir. Betimleyici analiz yönteminden yararlanılarak hazırlanan çalışma kapsamında öncelikle insan hakları ile ilgili kavramlar açıklanarak aralarındaki farklar ortaya konulmaya çalışılmış ve dünyadaki insan hakları alanında yaşanan önemli gelişmelerden bahsedilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüze değin Türkiye'de yaşanan insan hakları ile ilgili anayasal gelişmeler ve yasal düzenlemeler irdelenmiştir. Çalışmada son olarak TİHEK hakkında bilgi verilerek, kurulun işlev ve faaliyetleri değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Çalışmada elde edilen bilgi ve bulgular ışığında, Paris Prensiplerine uygun olarak oluşturulan TİHEK'in insan haklarının korunmasında ve toplum tarafından benimsenmesinde önemli bir rol ve işleve sahip olduğu yönünde çıkarımda bulunabilir. Yeni bir kurum olmasına rağmen insan hakları, eşitlik, hukukun üstünlüğü, ayrımcılıkla mücadele gibi ilke ve değerlerin kurumsal ve toplumsal düzeyde yerleşik hale gelmesi adına etkinlik ve faaliyetler yürüttüğü dikkati çekmektedir.Anahtar Kelimeler: İnsan Hakları, Eşitlik, Paris Prensipleri, Ulusal İnsan Hakları Kurumları, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu.

Human rights state the all untouchable, inalienable, universal principles, rules and rights which man possess because of purely being human without looking for any prerequisite. The role and importance of human rights became noteworthy after World War II. Because of this importance, national human rights Institutions begun to be established so as to serve for the aim of protecting and generalizing the human rights in accordance with their own internal order by nations.Today, every nation tries to fulfill this expectation pursuant to both considering Paris Principles accepted by UN and through national human rights institutions which was formed in compliance with their own internal order on the subject of protecting and generalizing the human rights. Paris Principles is an advisory document which was accepted by UN and additionally, it serves as a guide for the countries which intend to establish national human rights institutions. Human Rights and Equality Institution of Turkey was established with the aim of protecting and developing human rights, anti-discrimination and equal treatment right and struggling for ill-treatment and torture in Turkey with the law no.6701 in 2016.Moving on this, the aim of this study is to determine what kind of role Human Rights and Equality Institution of Turkey plays in protecting the human rights and in its institutionalization. Within the scope of this study prepared by being benefitted from descriptive analysis method, firstly; the concepts related to human rights were explained, the differences between them were revealed and then, the important developments seen on the topic of human rights in the world were mentioned. From Ottoman Empire to today, constitutional developments and legal regulations related to human rights in Turkey were scrutinized. Lastly, in the study, the function and the activity of the institution were subjected to evaluate as giving information on Human Rights and Equality Institution of Turkey.In the light of information and findings obtained from the study, it can be concluded that Human Rights and Equality Institution of Turkey which was formed in accordance with Paris Principles has an important role and function for protecting of human rights and its adoption by society. Although it is a new-established institution, it draws attention that the institution carries out activities and events in order to make the principles and values such as human rights, equality, superiority of law, anti-discrimination permanent on the institutional and social level.Keywords: Human Rights Equality, Paris Principles, National Human Rights Institutions, Human Rights and Equality Institution of Turkey.