16. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul`un iaşesinde Rodos`un yeri ve adanın iaşesinin temini (Mühimme Defterlerine göre )

Abstract

Rodos adasının Osmanlı siyasi ve iktisadî olmak üzere iki anlamı bulunmaktaydı. Siyasi olarak ada, Akdeniz'in ileri karakol görevini üstlenerek donanmanın geçiş güzergâhında yer aldı. Gemilerin yapımı ve bakımında, nakliye ve ulaştırmada Rodos Limanı ve gemileri kullanıldı. Yine Kıbrıs ve Girit seferlerinin deniz üssü konumunda ve asker sevkiyatının indirme bindirme yeri olarak kullanılması Osmanlı için vazgeçilmesi zor bir hale gelmesini sağladı. Diğer taraftan çalışmanın da ana konusunu teşkil eden zahire ticaretinin güvenliğinden birinci derecede rol oynadı. Mısır'dan gelen zahirenin İstanbul'a güvenli bir şekilde ulaştırma görevi adaya aitti. Mısır zahiresi Osmanlının ihtiyat zahirelerinin başında gelmekteydi ve Tersane-i Amire ambarlarında saklanmaktaydı. Olası bir savaş veyahut kıtlık durumunda Akdeniz zahiresi bir nevi kurtarıcı durumuna geçebilmekteydi. Yine Kıbrıs'tan şeker ve tuz Rodos vasıtasıyla İstanbul'a gönderilmekteydi. Bu şekilde Rodos, İstanbul ve savaşların iaşe sıkıntısının giderilmesinde devletin Akdeniz'deki üssü konumundaydı. Ancak ada İstanbul zahiresi mevzu bahis olduğunda bolluk içindeyken kendi iaşesinin sağlanmasında üretimin düşük olduğu, iklim şartlarının değişkenlik gösterdiği veya kaçakçılık gibi nedenlerden dolayı darlık çekmekteydi. Bu durumda Rodos iaşesini çoğunlukla Akdeniz'in Anadolu sahillerinden, çevre adalardan sağlamak durumundaydı. Hatta bazı dönemlerde uzak sayılabilecek Karadeniz ve Boğdan'dan da zahire sevkiyatı yapılmaktaydı. Bu şekilde Rodos'ta iki türlü zahire ticaretinin varlığından söz etmek mümkündür. Nitekim İstanbul'un `mide kent` olması ve sayılan nedenler dolayısıyla Mısır zahiresinin kesintisiz bir şekilde buraya akması Rodos'un midesi için diğer yerlerden gelecek zahireye gebe durumunda bırakmaktaydı. Bu minvalde Akdeniz'de Osmanlı iaşe organizasyonunun güzel bir örneğini Rodos oluşturmaktadır. Anahtar Kelimeler: Rodos, Akdeniz, Mısır, İstanbul, Zahire.

For the Ottoman Empire, Rhodes had two meanings including a political and an economic one. Politically, the island assumed the position of an outpost in the Mediterranean and was situated on the passage route of the Navy. The port and ships of Rhodes were used for shipbuilding, maintenance and transportation. The fact that it was used as a marine base and an embarkation and disembarkation point for the Cyprian and Cretan campaigns also made it essential for the Ottomans. Additionally, it played a leading role for the security of the grain trade, which is the main theme of the present study. The island was responsible for securing the transportation of the grain coming from Egypt to Istanbul. The grain of Egypt was the leading one among the reserve grains of the Ottoman Empire and it was stored in the warehouses of the Imperial Arsenal. In case of a famine or warfare, the Mediterranean grain could be a rescue. Cyprian sugar and salt were also transported to Istanbul through Rhodes. Thus, Rhodes was the Empire's Mediterranean base for providing food for Istanbul and for wars. However, although the island was plentiful when the grain for Istanbul was of concern, it was in dire straits regarding its own food need due to reasons like low production, variability of climatic conditions, and smuggling. Therefore, the island had to meet its need for food mostly from the Anatolian coasts of the Mediterranean and surrounding islands. In fact, grain transportation from far places like the Black Sea and Moldavia was also done in some periods.Thus, it is possible to mention two types of grain trade for Rhodes. Due to the fact that Istanbul was the `stomach city` and other reasons given, the Egyptian grain was flowing to here uninterruptedly and this made Rhodes dependent on the grain from other places for its own stomach. In this sense, Rhodes was a good example of the Ottoman organisation of food provisioning in the Mediterranean.Keywords: Rhodes, Mediterranean, Egypt, Istanbul, Grain.