Tiyatroda kültürlerarası etkileşim ya da çağdaş sahnelemede kültürlerarasılık sorunsalı ve üç yönetmen: (Peter Brook, Eugenio Barba ve Robert Wilson)

Abstract

ÖZET TİYATRODA KÜLTÜRLERARASI ETKİLEŞİM VE SAHNELEME YA DA ÇAĞDAŞ SAHNELEMEDE KÜLTÜRLERARASILIK SORUNSALI VE ÜÇ YÖNETMEN: (Peter Brook, Eugenio Barba, Robert Wilson) Korad Birkiye, Selen Doktora, Eğitim Bilimleri Anabilim dalı, EPÖ Bilim Dalı, Güzel Sanatlar Eğitimi, Kültür ve Sanat Bilimleri Eğitimi Programı, Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nurhan Karadağ Mayıs 2004, xviii ve 385 sayfa Bu tezde dünyada son otuz senedir son derece ilginç bir olgu olarak yaygınlaşan kültürlerarası tiyatronun önermeleri, özellikleri ve gelişim çizgisi üç yönetmenin özelinde verilmiştir. Araştırmanın evrenini, birbirinden farklı rotalarıyla kültürlerarası tiyatronun yapı taşlarını oluşturan üç yönetmen, Peter Brook, Eugenio Barba ve Robert Wilson oluşturmuştur. Çalışmanın örnekleminde ise bu yönetmenlerin sanat geçmişleri ve görüşleri üzerinden, toplam on kültürlerarası tiyatro yapımı seçilmiş ve tiyatro histografisi yöntemiyle incelenmiştir. Bu örneklemlere ulaşabilmek için, söz konusu tiyatro adamlarının tüm oyunları taranmış ve en tipik olduğu düşünülen çalışmaları seçilmiştir. Son aşamada ise Türkiye'de kültürlerarası tiyatronun geldiği nokta, belli başlı kültürlerarası tiyatro yapımlarının dökümü üzerinden aktarılmıştır. Verilerin karşılaştırılmasıyla hem her yönetmenin ulaştıkları nihai nokta, hem de kültürlerarası tiyatro çalışmalarının neresinde durdukları saptanmıştır. Böylece Brook ve Barba'nın kültürlerarası ve ultrakültürel eğilimleri, Wilson'in kültürel kolajından ayrılmıştır. Bu verilere göre kültürlerarası tiyatronun hala global bir teori VIIIsayılması için erken olduğu, kendi içinde pek çok farklılığı, kategoriyi ve alt sınıflamayı barındırdığı ortaya çıkmıştır. Ancak kültürlerarası tiyatronun Dionissosçu ilkeyle özdeşleşen Artaud'nun mirasını sahiplenen bir tür olarak, coşkusal, farklı dil arayışlarına yönelen, tiyatronun iletişim kodlarını sınayan, metnin hakimiyetini sorgulayan, izleyici ve sahne ilişkisine alternatifler arayan, ötekinin temsili üzerinde duran, mit ve ritüeli tiyatronun özü olarak gören, takası ve kültürel alışverişi temel dinamiklerinden birisi olarak içinde barındıran post dramatik tiyatro içinde değerlendirilebilecek ortak özellikleri saptanmıştır. Ülkemizde ise kültürlerarası bir tiyatrodan söz etmek pek kolay olmamakla birlikte, kültüriçi ile kültürlerarasını birleştiren yapımların özgün bir Türk tiyatrosu için alternatif sunabileceği sonucuna varılmıştır. IX

ABSTRACT THE INTERCULTURAL INTERACTION IN THEATRE OR PROBLEM OF INTERCULTURE IN MODERN THEATRE AND THREE DIRECTORS: (Peter Brook, Eugenio Barba, Robert Wilson) The aim of this thesis was to determine the proposals, characteristics and developmental route of intercultural theatre, which has been spread over the world for 30 years, in terms of the works of three directors. The population of the research consists of 3 very important directors, Peter Brook, Eugenio Barba and Robert Wilson whose routes are different from each other. Total 10 significant productions which show the perspectives of the directors has been selected as sample of the population, and then analysed with the method of theatre histography. In order to select these samples, all the productions of the directors were examined and the most typical samples were selected. In the last instance, the intercultural theatre trends in Turkey was explained via significant productions. As a result of the comparison of the data, the final level of each director and their intercultural positions were determined. Hence the ultracultural and intercultural trends of Brook and Barba is differed from the cultural collage of Wilson. So it is still early to talk about a global theory of intercultural theatre which covers a lot of variations, categories and subclassifications. But as a style which possess the inheritance of Artaud that is identified with Dionysian aesthetics, the intercultural theatre has some characteristics which can be evaluated within postmodern/postdramatic theatre. These characteristics are as follows: It is sensual, examines different kind of communication ways, discussing the autonomy of the script, looking for the alternatives of audience and actor relationship, gives importance to the representation of the other, handles myth and ritual as the essence of the theatre, and carries barter and cultural exchange as the main dynamics of the theatre. On the other hand, it is not easy to talk about intercultural theatre in Turkey, but the productions which can combine the intercultural as well as intracultural elements creatively can found an alternative way to the Turkish theatre in the near future. X