Altı Türk romanında mekansal öge ve mekansal davranış incelemesi

Abstract

İİİ ÖZET Bu araştırma, farklı bilim ve sanat dallarının konusu olan `mekansal davranış` kavramının roman alanında incelenmesidir. Bu amaçla, roman türünün iki ana öğesi olan, kişi ve yer/mekan betimlemelerinin öne çıktığı roman örnekleri üzerinde, `içerik çözümlemesi` yöntemiyle bir yazınsal eleştiri çalışması yapılmaya çalışılmıştır. Kurgusal bir yapı üzerinde, tarama modelinde betimsel bir çalışmayı içeren bu yöntem uyarınca, elde edilen veriler, davranış ve edebiyat bilimlerinin temel kavram ve terimlerine başvurularak yorumlanmıştır. Araştırmanın örneklemini, ayrıntılı kişilik ve mekansal dökümleri yapılarak incelenen altı Türk romanı ve ek olarak yalnızca mekansal öğelerin incelendiği dört Türk romanı oluşturmaktadır. Bu yapıtlar üzerinde, roman kahramanlarına ait kişilik tanımlamaları ve yer ve mekan adlarının sayımları yapılmıştır. Yer ve mekanların, anlatıda yinelenme sıklıklarına göre ve yine anlatıda yer alan mekansal türlere dağılımlarına göre, her roman için iki tablo oluşturulmuştur. Böylece, romanların mekansal yapısında birincil ve ikincil mekansal çerçeve ile bu çerçevede yer alan mekanların yığıldığı mekansal türler bulunmuştur. Başka deyişle, roman kahramanlarının sıklıkla buluştukları mekanlar saptanmıştır. Altı roman özelinde elde edilen bulguların karşılaştırmalı değerlendirmesiyle elde edilen tablo ve çizemlerde de altı roman genelinde ortak/öncelikli mekan adlarına ve ortak/öncelikli mekan tiplerine dair bulgulara ulaşılmıştır. Elde edilen bulguların, davranış bilimlerinin temel ve güncel kavramları kullanılarak, mekansal davranış/mekansal psikoloji yorumları yapılmıştır. Sonuçta, mekansal öğelerin roman kurgusunda önemli bir boyutu oluşturduğu, bu boyutun incelenmesine yeterli malzeme içerdiği, gözlemlenen gerçeklikle uyuşan bir romansal bulgu olarak kişilerin mekanlarla ilişkisinde gizli/zorunlu bir ilişki olduğu, bu ilişkinin ağırlıklı olarak kapalı-iç mekanlara ve mekansal eşya ve ayrıntılar türüne yığıldığı görülmüştür. Türk romanı üzerinde, özellikle mekansal seçime ilişkin davranış bilimleri araştırmalarına sık rastlanmadığı gözleminden yola çıkılarak yapılan bu çalışmada, başka bir çok çalışmaya malzeme oluşturabilecek veriler elde edilmiştir.

IV ABSTRACT This study aims of at investigating the concept of spatial behavior, the subject matter of different branches of art and science. To achieve this aim, first, the novels in which two major elements of this genre; character and setting/space are predominant were selected. Later, a literary criticism was made through a `content analysis` method. Within the frame of this method, which contains a descriptive and a screening study, the data obtained were evaluated considering basic concepts and terms of behavioral and literary sciences. Novels selected were six Turkish novels analyzed on the basis of both their characters and spacial sturucture and four additional Turkish novels which underwent a spatial analysis only. Character descriptions of the heroes in the novels were made. Moreover the names of the places described in the novels were counted and classified. Frequency rates of the places and their distribution according to the types of places were shown separately in two tables for each novel. Thus, primary and secondary spatial frames of the novels were drawn and the spatial categories into which these places fit were specified. In other words, the places where the characters in the novels frequently meet were figured out. After findings gathered from the six novels were comparatively evaluated, a general profile which indicated common/prior names of the places and common/prior place/space types was depicted. Finally, findings obtained were commonted on within the framework of spatial behavior/spatial psychology making use of the basic and current concepts of the behavioral sciences. The results showed that spatial elements form a crucial dimension of the novels and that novels consist of adequately abundant data in the examination of this dimension. Moreover, it is observed that there is a hidden/obligatory relationship between the characters and the places, which can be regarded as a novel-based finding which matches the observed realty. This relationship is heavily felt especially in doors, in indoor furniture and details. Taking the starting point from the observation that there are not many studies on behavioral sciences focusing on spatial preferences in the novels, this study is promising in that it pioneers and provides foundamental data for future studies in this field.