Zihinsel engelli çocuğu olan annelerin umutsuzluk, karamsarlık, sosyal destek algılarının ve gelecek planlarının incelenmesi

Abstract

ÖZET ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN ANNELERİN UMUTSUZLUK, KARAMSARLIK, SOSYAL DESTEK ALGILARININ ve GELECEK PLANLARININ İNCELENMESİ Gamze Gölalmış Erhan Yüksek Lisans Tezi, Özel Eğitim Bölümü Tez Danışmanı: Prof. Dr. Sema Kaner Haziran 2005, 156 sayfa Bu araştırmada zihinsel engelli çocuğu olan annelerin algıladıkları umutsuzluk ve karamsarlık düzeylerinin, sosyal destek algılarının ve gelecek planlarının anne ve çocukla ilgili değişkenler açısından farklılaşıp farklılaşmadığı; annelerin algıladıkları sosyal destek, karamsarlık düzeylerinin ve gelecek planlarının onların umutsuzluklarını yordayıp yordamadığı incelenmiştir. Araştırma grubunu, özel eğitim okullarına ve özel sınıflara devam eden ve sağlık raporlarına göre engel düzeyi belirlenmiş eğitilebilir ve öğretilebilir düzeyde zihinsel engelli çocuğu olan 425 anne oluşturmuştur. Araştırmada veriler, Bilgi Toplama Formu, Beck Umutsuzluk Ölçeği, Aile Stresini Değerlendirme Ölçeğinin Karamsarlık Alt Boyutu, Aile Destek Ölçeği ve gelecek kaygısını ve planını sorgulayan araştırmacı tarafından hazırlanmış Geleceğe İlişkin Plan Ölçeği ile toplanmıştır. Araştırmada annelerin algıladığı umutsuzluk, karamsarlık, gelecek kaygısı ve sosyal destek düzeylerinin onların yaşlarına, eğitim ve gelir düzeylerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla tek yönlü ıxvaryans analizi uygulanmış, anlamlı çıkan sonuçlarda farkın kaynağına Scheffe testi ile bakılmıştır. Annelerin algıladıkları umutsuzluk, karamsarlık, gelecek kaygısı ve sosyal destek düzeylerinin çocukla ilgili değişkenler açısından farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek için ise iki yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Annelerin algıladıkları sosyal destek, karamsarlık ve gelecek kaygısının onların umutsuzluğunu yordayıp yordamadığını belirlemek amacıyla da çoklu regresyon analizi uygulanmıştır. Son olarak, araştırmacı tarafından hazırlanan, annelerin kendilerinden sonra çocuklarına kimin bakacağıyla ilgili soruya ve sosyal destek ağının yoğunluğuna işaret eden sorulara verilen cevapların yüzdeleri alınmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre annelerin algıladığı umutsuzluk, karamsarlık, sosyal destek düzeylerinin annelerin yaşına göre farklılaşmadığı ancak eğitim ve gelir düzeyine göre farklılaştığı, ayrıca annelerin gelecek planının onların yaşlarına, gelir ve eğitim düzeylerine göre farklılaştığı belirlenmiştir Çocuk ile ilgili değişkenler açısından bakıldığında ise annelerin algıladığı umutsuzluk, karamsarlık, sosyal destek düzeylerinin ve gelecek planının çocukların cinsiyetlerine ve yaşlarına göre farklılaşmadığı ancak engel derecesine ve çocuğun aldığı özel eğitim süresine göre farklılaştığı belirlenmiştir. Yapılan regresyon analizine göre annelerin algıladığı karamsarlık, sosyal destek düzeylerinin ve gelecek planının onların umutsuzluklarını yordadığı belirlenmiştir. Annelerin %26' sının çocuklarının geleceği ile ilgili planlamalarda bulundukları, büyük çoğunluğunun ise çocuklarının gelecekteki bakım gereksimlerinin karşılanmasıyla ilgili kaygılarının olmadığını bildirdiği belirlenmiştir. Son olarak araştırmada annelerin %38.2' si, kendilerinden sonra çocuklarına kardeşlerin bakacağını düşündüklerini bildirmişlerdir.

ABSTRACT INVESTIGATION OF HOPELESNESS, PESSIMISM, SOCIAL SUPPORT SENSE and FUTURE PLANS OF MOTHERS WHO HAVE MENTALLY RETARDED CHILDREN Gamze GÖLALMIŞ ERHAN Master Thesis, Special Education Department Thesis Consultant: Prof. Dr. Sema KANER In this research, we will be examining the issue whether the degree of hopelessness, despair that mothers who have mentally retarded children have, perceive, whether the social support perceptions, future plans change or not according to the variables related to mother and child; whether the social support, degree of despair and future plans that mothers perceive determine their hopelessness or not. Our research group is formed of 425 mothers who have mentally retarded children that go to special training schools and take private classes and that are premised to be retarded but still trainable according to health reports. In this research, data is received through Data Collection Form, The Hopelessness Scale, The Questionnaire On Resource and Stress-F Pessimism Scale, Family Support Scale and a researcher who researches the fear of future and future plans through Future- Related Plan Scale. In order to determine whether the mothers' perception degree of hopelessness, despair, fear of future and degree of social support differ according to their ages, education and income or not, we used a one way variance analysis and then checked the source of difference in meaningful outcomes with Scheffe Test. We used two way variance analysis in order to determine whether the mothers' degree of perception for hopelessness, despair, fear of future and degree of social support differ or not according tothe variables related to the child. We used multi regression analysis in order to determine whether the perception of mothers' social support, despair and fear of future determine their hopelessness or not. Finally, the percentage of the answers given to the questions that are prepared by the reserachers as who is going to look after the child after his/ her mother and the instensity of the social support net are revealed. According to the result of this research, it is apparent that the mothers' perception of hopelessness, despair, degree of social support does not differ related to the mother's age, however, it differs according to her level of education and income; besides that, future plans also change according to her level of education and income. When it comes to the variables related to the child, mother's perception of hopelessness, despair and degree of social support and future plans do not make difference according to the child' s age and sex but it does make difference according to the child' s level of mental retardation and the duration of special trainings that the child takes. According to the regression analysis outcomes, mother perception of despair, level of social support and future plans determine their hopelessness. 26% of mothers stated that they do make future plans for their children and a great amount of them declared that they are not anxious about future care compensations of their children. Finally, 38.2% of mothers declared that they belive brothers or sisters will take care of their mentally retarded brother or sister after them.