XVI. yüzyıl Osmanlı mushaf tezhiplerinde kullanılan Rumi motiflerinin incelenmesi ve günümüz tezhip anlayışı ile yorumlanması

Abstract

Rumi, Türk tezyinatında kullanılan ve temel motiflerin başında gelen önemli süsleme elemanlarından biridir. Geçmişi Uygur Türklerine dayanan motifin ilk örneklerine VIII. yüzyılda rastlanmaktadır. Tezyinatın hemen hemen tüm dallarında sıklıkla karşılaştığımız rumi motifi, Türklerden bütün İslam sanatlarına geçen bir motiftir. Motife rumi tabirinin verilmesi önceden, Şarki Roma İmparatorluğuna ait olan Anadolu'ya; Diyar-ı Rum ve onu fethederek oraya yerleşen Selçuklulara Rum Selçukileri denilmesinden kaynaklanmaktadır. En çok Selçuklu döneminde kullanım alanı olan rumi motifi, bu dönemde mimari süslemelerde daha çok karşımıza çıkar. Selçuklu dönemi yazma eserlerinde kullanılan bu motif henüz klasik olarak kabul edilen formuna kavuşmamıştır. Osmanlı döneminde ise rumi motifi gelişimini sürdürmüş XVI. yüzyılda en başarılı ve doğru kabul edilen formuna kavuşmuştur.Yalın rumi, sarılma rumi, hurde rumi. tezyini rumi ve sencide rumi olmak üzere pek çok çeşidi bulunan bu motif, yalnızca tezhip sanatında değil aynı zamanda tezyini sanatların tüm dallarında da kullanılmaktadır. Yazma eserlerin kitap kaplarında ve tezyinatında hem bitkisel motiflerle bir arada hem de kendi başına kullanılarak kompozisyonlarda önemli bir yer tutmaktadır. Rumi motifinin yazma eserlerde en çok kullanım alanı Mushafların zahriye sayfaları, serlavhaları, hatime sayfaları ve başlık tezhipleridir. Osmanlı döneminde yazılan Mushafların her biri tezhip bakımından zengin olup rumi motifinin özenle kullanıldığı görülmektedir.Tezde müze ve kütüphanelerden seçilen XVI. yüzyıl Osmanlı Mushaflarındaki rumi motifleri incelenmiş, kompozisyon çeşitliliği ve motif zenginliği belgelenmiştir. Seçilen eserlerin analizi çizimlerle detaylı bir biçimde ele alınmıştır. Yapılan analizler neticesinde, rumi motifinin ağırlıkta kullanıldığı iki tane eser yapılarak çalışma tamamlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Sanat, Tasarım, Tezhip, Rumi, Motif, Osmanlı, Mushaf

Rumi is one of the important ornamental elements used in Turkish decoration and one of the main motifs. The first examples of the motif, which dates back to the Uighur Turks, are found in the VIII century. Rumi motif, which we frequently encounter in almost all branches of ornamentation, is a motif that has passed from Turks to all Islamic arts. The term rumi was given to the Anatolian, which belonged to the Eastern Roman Empire; It is due to the fact that the Land of Rum and the Seljuks who conquered it and settled there were called Rum Seljuks. Rumi motif, which was mostly used in the Seljuk period, is more common in architectural decorations in this period. This motif, which is used in manuscripts of the Seljuk period, has not yet attained its classical form. In the Ottoman period, the rumi motif continued its development and reached its most successful and correct form in the 16th century.This motif, which has many varieties such as plain rumi, hug rumi, hurde rumi, ornament rumi and sencide rumi, is used not only in the art of illumination, but also in all branches of ornamental arts. It has an important place in the compositions by using it both together with floral motifs and on its own in the book covers and decorations of the manuscripts. The most common usage area of Rumi motif in manuscripts is zahriye pages, serlavhas, hatime pages and title illuminations of Mushafs. Each of the Mushafs written in the Ottoman period is rich in illumination and it is seen that the rumi motif is used carefully.In the thesis, the rumi motifs in the XVI century Ottoman Mushafs selected from museums and libraries were examined, and the diversity of composition and richness of motifs were documented. The analysis of the selected works is discussed in detail with drawings. As a result of the analyzes made, the study was completed by making two works in which the rumi motif was heavily used.Keywords: Art, Design, Illumination, Rumi, Motif, Ottoman, Mushaf.