Maaday-Kara Destanında yapı ve anlam

Abstract

Bu çalışmada Maaday-Kara destanının estetik ve kültürel değerini ortaya çıkarmak maksadıyla destan metni `karşıt yansımalı yapı` yöntemiyle incelenmiştir. Karşıt yansımalı yapı yöntemi için Seyfi Karabaş'ın Dede Korkut boyları üzerine yaptığı çalışma model alınmıştır. Seyfi Karabaş'ın uyguladığı yöntemden farklı olarak çalışma yapı ve anlam incelemesi olarak ikiye ayrılmıştır. Yapı başlığı altında Maaday-Kara destanının karşıt yansımalı yapısı ortaya çıkartılmıştır. Anlam incelemesi başlığı altında ise yapı incelemesinde tespit edilen anlatı birimi kümeleri mitolojik ve antropolojik olarak iki farklı başlık altında incelenmiştir. Mitolojik inceleme bölümde Maaday-Kara destanının Türk destan geleneğine ait temaların yanı sıra Hint-Avrupa destan geleneğine özgü temaları içerdiği gözlemlenmiştir. Antropolojik inceleme bölümünde ise Altay Türklerinin kültürel ve dinsel değerleri ile destan metni arasındaki ilişki üzerine yoğunlaşılmıştır. Yapılan incelemelerde destan metni üzerinden Altay Türklerinin ruh anlayışı, dinsel inançların değişim süreci; sayı, renk, yıldız ve hayvan sembolizmi hakkında çıkarımlara varılmış ve bu sembollerin destan metninde dinsel inançlar bağlamında birtakım statüleri yansıttığı gözlemlenmiştir. İnceleme bölümü sonucunda ortaya çıkan veriler genel olarak toparlandığında, Maaday-Kara destanının yeraltı ve gök tanrıları arasındaki bir vekalet savaşını konu aldığı destan metninin; yaşam-ölüm karşıtlığı bağlamında; Burhanizm (Ak Din)-Şamanizm (Kara Din), ak-kara, yeni-eski, ataerkil-anasoylu düzen, gök/yersub-yeraltı, tin-doğa gibi karşıtlıkların üzerine temellendiği tespit edilmiştir. Bahsi geçen karşıtlık ilişkilerindeki kötü taraflar Burhanizm teolojisi bağlamında düşmanlaştırılmış, iyi taraflar ise aynı bağlamda yüceltilmiştir. Bu durumda da Maaday-Kara destanının bir dinsel propaganda aracı işlevi gördüğü gözlemlenmiştir. Bütün bunlarla beraber yapılan incelemeler sonucunda bu çalışma aynı zamanda bir destan inceleme modeli olarak tarafımızca literatüre sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Maaday-Kara Destanı, Karşıt Yansımalı Yapı, Altay Türkleri, Burhanizm, Şamanizm, Ak Din.

To reveal the aesthetic and cultural value of the Maadai-Kara epic, the epic text was analyzed using the `paradigmatic structure` method. The study of Seyfi Karabaş on the Dada Gorgud Clan served as a model for the paradigmatic structure method. In contrast to Seyfi Karabaş's method, the study is divided into two as structure and semantic analysis. The paradigmatic structure of the Maadai-Kara epic has been unveiled under the heading of structure. Under the heading of semantic analysis, on the other hand, the clusters of narrative units identified during the structure analysis were examined under two different titles, mythologically and anthropologically. In the mythological analysis chapter, the Maadai-Kara epic has been observed to incorporate the themes intrinsic to Indian-European and the themes belonging to Turkish epic tradition. In the anthropological analysis chapter, the relationship between the cultural and religious values of the Altai Turks and the epic text was concentrated on. In the examinations, deductions were made about Altai Turks' perception of spirit, change process of their religious beliefs, number, color, star, and animal symbolism through the epic text, and it was observed that these symbols reflect some status in the context of religious beliefs in the epic text. When the data in the review section are aggregated, the epic text of the Maadai-Kara epic, which is about a proxy war between the underworld and sky gods, is determined to base on oppositions such as Burhanism (White Jang) -Shamanism (Black Jang), white-black, new-old, patriarchal-matrilineal, order, sky/ earth -underground, spirit-nature, in the context of life-death opposition. In the context of Burhanism's theology, the bad sides of the aforementioned antagonistic relationships have been declared hostile, while the good sides have been praised. It has been observed that the Maadai-Kara epic serves as a religious propaganda tool in this context. As a result of the examinations conducted in conjunction with these, this study is also provided to the literature as an epic analysis model by us. Keywords: Maadai-Kara epic, Paradicmatic Structure, Altaic Turks, Burhanism, Shamanism, White Jang