Okul yöneticileri ve öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilemler: nedenler ve baş etme stratejileri

Abstract

Bu araştırmanın amacı resmî ortaokullarda görev yapan okul yöneticileri ve öğretmenler tarafından yaşanan etik ikilemler ve nedenleri ile okul yöneticileri ve öğretmenlerin bu etik ikilemlerle baş etme stratejilerini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda çalışmada karma araştırma desenlerinden açıklayıcı desen benimsenmiştir. Araştırmanın nicel boyutu için evreni Ankara'nın Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Pursaklar, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinde bulunan resmî ortaokullarda görev yapan okul müdürleri, müdür yardımcıları ve öğretmenler oluşturmuştur. Örneklemin belirlenmesinde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmış ve örneklemi 30 okul müdürü, 60 müdür yardımcısı ve 540 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmanın nitel boyutunda katılımcıları belirlemek amacıyla amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme ve maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Katılımcıları 10'ar okul müdürü, müdür yardımcısı ve öğretmen oluşturmuştur. Araştırmanın nicel verileri araştırmacı tarafından geliştirlen `Okullarda Etik İkilem Ölçeği` aracılığıyla toplanmıştır. Nitel veriler ise yine araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Nicel verilerin çözümlenmesinde bağımsız gruplar için t-testi, Mann Whitney U-testi, tek yönlü varyans analizi ve Kruskal Wallis H-testi kullanılırken nitel verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırma sonuçları okul müdürlerinin, müdür yardımcılarının ve öğretmenlerin orta düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koymuştur. Bununla birlikte sonuçlar öğretmenlerin davranışsal boyutta okul yöneticilerine göre daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarına işaret ederken yaşanılan etik ikilem düzeyinin cinsiyete göre farklılaşmadığına işaret etmiştir. Ayrıca araştırma sonuçları orta yaş grubundaki öğretmenlerin daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koyarken orta düzeyde kıdeme sahip olan müdür yardımcıları ile öğretmenlerin de daha yüksek düzeyde etik ikilem yaşadıklarını ortaya koymuştur. Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilem düzeyi görev yapılan okuldaki hizmet süresine göre farklılaşmamıştır. Araştırmanın nitel bulguları okul müdürlerinin davranışsal boyutta öğretmenlerin talepleri, velilerin talepleri, öğrenci disiplinin sağlanması, öğrencilerin talepleri ve öğretmenlerin öğrencilere karşı kırıcı davranışları; yapısal boyutta okula maddi finansman sağlama, okul kurallarının uygulanması ve okulun fiziksel imkânlarının iyileştirilmesi; politik boyutta üst yönetimin talep ve baskıları ve kamu bilgi edinme portalları; sistemsel boyutta merkezi sınavlar, yardımcı yayınlar, yasalar ve resmi yazılar, müfredat, öğretmenlerin nöbet görevi, okul müdürlerinin görevlendirilme sistemi ve mesleki gelişim olanaklarından kaynaklanan etik ikilemler yaşadıklarına işaret etmiştir. Bununla birlikte müdür yardımcıları davranışsal boyutta kişisel ilişkilerin sürdürülmesi, velilerin talepleri, öğretmenlerin talepleri ve öğrenci disiplinin sağlanması; yapısal boyutta okula maddi finansman sağlama, okul kurallarının uygulanması ve okul müdürü tarafından alınan kararlar; politik boyutta üst yönetimin talepleri ve kamu bilgi edinme portalları; sistemsel boyutta merkezi sınavlar, zümre toplantıları ve müfredattan kaynaklanan etik ikilemler yaşamakadır. Öğretmenler ise davranışsal boyutta öğrenci başarısının değerlendirilmesi, öğretmenlere olumsuz davranışlarını bildirme, öğrenci disiplinin sağlanması, velilerin talepleri, öğrencilerin olumsuz davranışlarını velilere bildirme, öğrencilerin gizli bilgilerinin paylaşılması ve öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerindeki farklılıklar; yapısal boyutta üst yönetimin aldığı kararlar, okula maddi finansman sağlama, okul yönetiminin tutarsız ve adaletsiz uygulamaları; politik boyutta üst yönetimin talepleri ve öğretmenler arasındaki gruplaşmalar; sistemsel boyutta hem not hem ders bakımından merkezi sınavlar, hem içerik hemde yoğunluk bakımından müfredat ve hizmetiçi eğitim ve lisansüstü eğitim bakımından mesleki gelişim olanaklarından kaynaklanan etik ikilemler yaşamaktadır. Sonuçlar okul müdürlerinin genel bağlamda etik ikilemlerin çözüm sürecinde sonuca dönük olarak çoğunlukla etik ikilemleri tam olarak çözdüklerine işaret ederken müdür yardımcılarının önem sırasına göre kısmen çözüm, tam çözüm ve devretme stratejilerini kullandıklarına işaret etmiştir. Öğretmenler ise genel bağlamda önem sırasına göre tam çözüm, kısmen çözüm ve kaçınma stratejilerini kullanmıştır. Etik ikilemlerin çözümünde sürece dönük olarak okul yöneticileri ve öğretmenler yaygın olarak diyalog ve görüş alma stratejisini kullanırken tek taraflı karar verme stratejisini de kullanmıştır. Araştırma sonucunda etik ikilemlerin önlenmesi ve etkin yönetimi bağlamında Milli Eğitim Bakanlığına, taşra teşkilatı ve okul yöneticilerine, öğretmenlere, velilere, öğrencilere ve araştırmacılara yönelik öneriler sunulmuştur.

The purpose of this research is to identify both the ethical dilemmas school administrators and teachers facing, its reasons and coping strategies in public secondery schools. For this research, explanatory research design is adopted among mixed research designs. The quantitative dimension of the research is based on the school administrators, assistant principals and teachers working in Ankara's Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Keçiören, Mamak, Pursaklar, Sincan and Yenimahalle sub-provinces. Stratified sampling is used for the samples, and the samples consist of 30 school principals, 60 assistant principals and 540 teachers. As for the qualitative dimension of the research, criterion sampling and maximum variation sampling methods are used among purposeful sampling methods for the purpose of determining the work group. The work group consists of 10 school principals, 10 assistant principals and 10 teachers. The quantitative data is gathered via `Ethical Dilemma Scale in Schools`, which is developed by the researcher. Qualitative data is gathered through a semi-structured interview form that is also developed by the researcher. While independent samples t-test, Mann Whitney U-test, one-way ANOVA and Kruskal Wallis H-test is applied for the analysis of the quantitative data; descriptive analysis is used for the analysis of qualitative data. The results pointed out that the school principals, assistant principals and teachers are experiencing a mid-level ethical dilemma. However, on the behavioral dimension, the teachers' experiencing higher levels of ethical dilemma than the principals and assistant principals is also pointed out in the results, and this level of dilemma is not dependant of the sex. Moreover, the results revealed that the middle-aged teachers; principals, assistant principals and teachers with mid level seniority are going through higher levels of ethical dilemma. The level of ethical dilemma in school administrators and teachers is not observed to be changing depending on the time in service. The quantitative findings of the research pointed out that the school principals are experiencing ethical dilemma stemmed from teachers' demands, parents' demands, disciplining of the students, students' demands and teachers' offending attitude towards students on the behavioral dimension; the structural findings pointed out the dilemma stemmed from providing finance to school, appliance of the school's rules and the improving the schools facilities; the political findings pointed out the dilemma stemmed from top management's demands and pressures and public information portals; the systematical findings pointed out the dilemma stemmed from the central examinations, supportive publications, laws and official documents, syllabus, teachers' watch duty, school principals' system of charge and occupational development opportunities. Aside from that, the assistant principals suffer from continuity of personal relationships, parents' demands, teachers' demands and disciplining of students on the behavioral dimension; providing finance to the school, appliance of school's rules, and decisions taken by the principle on the structural dimension; demands of the top management and public information portals on the political dimension; central examinations, class meetings and ethical dilemma originated from the syllabus on the systematical dimension. As for the teachers' dilemma; evaluation of the students' success, notifying the negative behavior against teachers, disciplining of the students, parents' demands, sharing of personal information of students and differences in preparedness in students on the behavioral dimension; decisions made by the management, providing finance to the school, inconsistent and unfair implementations of the management on the structural dimension; demands of the management and factionalism among teachers on the political dimension; central examinations in terms of both lecture and grade, syllabus in terms of content and intensity, occupational development in terms of inservice training and postgraduate education on the systematical dimension are the affecting factors. While the results pointed out that the school principals mostly resolved the ethical dilemmas in a general framework, assistant principals used partial-resolving, complete resolving or handing-over strategies depending on the priority. Teachers on the other hand, used partial-resolving, complete resolving or refrainment strategies depending on the priority of the dilemma. While the school management and the teachers commonly used dialogue and receiving opinion strategies on process of resolving ethical dilemmas, one-sided decisions have also been resorted. As per the results, various suggestions have been made to the Ministry of National Education, provincial organizations and the school managers in order to prevent the ethical dilemmas and administrating them actively.