Anadolu ağızlarında eş anlamlı ve yakın anlamlı sözcükler

Abstract

Bu tezde, Anadolu Ağızlarındaki eş anlamlı ve yakın anlamlı dil unsurları belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü ve çeşitli ağız araştırmaları esas alınarak tematik başlıklara göre bir tarama yapılmış ve bunun sonucunda tespit edilen dil unsurları bölgesel eş anlamlılık, stilistik eş anlamlılık ve yakın eş anlamlılık türlerine göre incelenmiştir. Tez, Girişten sonra iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm Kuramsal Temeller ismini taşımaktadır. Bu bölümde anlam ile eş anlamlılığın tanımı, ölçütleri, sınıflandırmaları, türleri ve oluşum şekilleri verilerek tezin kuramsal çerçevesi oluşturulmuştur. Anadolu Ağızlarında Eş Anlamlı ve Yakın Anlamlı Sözcüklerin İncelenmesi ismini taşıyan ikinci bölümde, ilk olarak Anadolu Ağızlarında yer alan eş anlamlı ve yakın anlamlı dil unsurları tematik başlıklara göre tespit edilmiştir. Eş anlamlılık konusu ve eldeki verilerin kapsamı göz önünde bulundurularak on tematik başlık seçilmiştir. Bu tematik başlıklar da kendi içerisinde kültürel ve dilsel boyutlarıyla irdelenmiştir. Çalışmada, belirlenen eş anlamlı ve yakın anlamlı dil unsurları bölgesel eş anlamlılık, stilistik eş anlamlılık ve yakın eş anlamlılık türlerine göre değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler yapılırken dil unsurlarının eş zamanlı ve art zamanlı değişimi ve gelişimi de dikkate alınmıştır. Anadolu ağızlarından hareketle Türk dilinde eş anlamlılık ilişkisinin oluşum şekilleri, gelişim süreçleriyle dil unsurları arasındaki eş anlamlılık derecesini etkileyen çeşitli boyutlar (bölge, üslup, yaş) incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise çalışmada elde edilen veriler yorumlanmıştır. Buna göre eş anlamlı olarak değerlendirilen dil unsurlarının büyük bir çoğunluğunun bölgesel eş anlamlı olduğu görülürken stilistik eş anlamlıların sayısının da oldukça fazla olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında, eş anlamlılık açısından dil unsurları arasında tam bir anlam özdeşliğinden bahsetmek mümkün değildir ancak bu unsurlar arasında çeşitli anlam benzerlikleri ve farklılıkları bulunmaktadır. Ayrıca Anadolu ağızlarındaki eş anlamlı ve yakın anlamlı dil unsurlarının incelenmesinin yanında Türk toplumunun yaşayış biçimi, inanışları, değerleri, kavram dünyası, kültürel kimliği, dünya görüşü gibi pek çok konu hakkında da önemli bilgiler sunulmuştur.

In this thesis, it has been tried to determine the synonymous and near-synonymous language elements in Anatolian Dialects. For this purpose, a search was made according to thematic titles based on the Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Dictionary of Compilation from Folk Dialect of Turkey) and various dialect studies, and as a result, the language elements determined were examined according to dialectical synonymy, stylistic synonymy and near-synonymy types.The thesis consists of two main parts after the Introduction. The first chapter is called Theoretical Foundations. In this section, the theoretical framework of the thesis is formed by giving the definition, criteria, classifications, types and formation forms of synonymy and meaning.In the second chapter, titled Examination of Synonyms and Near-Synonyms in Anatolian Dialects, firstly, synonymous and near-synonymous language elements in Anatolian Dialects were determined according to thematic titles. Ten thematic titles were selected, considering the subject of synonymy and the scope of the available data. These thematic titles were also examined with their cultural and linguistic dimensions. In the study, the determined synonyms and near-synonymous language elements were evaluated according to dialectical synonymy, stylistic synonymy and near-synonymy types. While making these evaluations, the simultaneous and diachronic change and development of language elements were also taken into account. Based on the Anatolian dialects, the formation of the synonymy relationship in the Turkish language, the development processes, various dimensions (region, style, age) affecting the degree of synonymy between language elements were examined.In the Conclusion part, the data obtained in the study were interpreted. According to this, it is seen that most of the language elements evaluated as synonyms are regional synonyms; It has been determined that the number of stylistic synonyms is quite high. In addition, it is not possible to talk about a complete semantic identity between language elements in terms of synonymy, but there are various semantic similarities and differences between these elements. In addition to the analysis of synonymous and near-synonymous language elements in Anatolian dialects, important information about many subjects such as the way of life, beliefs, values, conceptual world, cultural identity and worldview of Turkish society is presented.