Ricâl tenkidi açısından Halîlî ve el-İrşâd adlı eseri

Abstract

Hz. Peygamber'den sadır olan hadislerin korunması düşüncesi Müslümanâlimleri isnad sistemini uygulamaya ve bu meyanda hadis râvilerinintercemelerininverildiği ve hadislerin sıhhatinin tespiti için senedde yer alan râvilerin cerh-ta'dîldurumlarının belirlendiği eserler yazmaya sevk etmiştir. Hicri ilk asırlarda başlayanbu süreç, özellikle de üçüncü asırda temel hadis kaynaklarının oluşturulmasıneticesinde yüklü bir ricâl tenkidinin gerçekleştirilmesine sebep olmuştur. Ricâle dairgenel nitelikli biyografik eserler, râvilerin niteliklerine göre muhtevası şekillenençalışmalar, belirli bölge ve kitapların incelendiği eserler bu telif sürecinde ortayakonulmuştur. Bu çalışmada H. V. asırda ricâl ilmi bünyesinde bölge esaslı eserlerdenel-İrşâd'ın müellifi Ebu Ya'la El-Halîlî'nin biyografisi özet bir şekilde sunularakeserleri tanıtılmış, İrşâd isimli eserin muhteva ve kaynaklarına değinilerek ricâl ilmive cerh-ta'dîl lafızları açısından tahlili yapılmıştır. Ayrıca İrşâd ile mütekkadîmmüteahhir dönemde kaleme alınan eserlerden İbn Adî'ninel-Kâmil fîdua'fâi'rRicâ'lve Zehebî'ninMîzânü'l-i'tidâl'i yüz ortak râvi üzerinden incelenerekmukayese edilmiştir. Böylelikle Hicri. IV. asrın V. asra, V. asrın H. VIII. asraintikalinde ricâl ilmi ve cerh-ta'dîl lafızlarının gelişim serüveni ve yenilenmesi tespitedilmiştir.Çalışmanın amacı, Halîlî'nin İrşâd'ı telif ve tasnif yöntemi, muhtevası,kaynakları, râvi tanıtımında benimsediği metotların ve tenkid lafızlarınınbelirlenmesidir. Böylece Halîlî'nin yaşadığı dönemin ricâl tenkidi içerisindekikonumu ve cerh-ta'dîl lafızlarına dair kanaati değerlendirilmiş olacaktır.Çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte Hicri İlk Beş Asırda Ricâlİlmi başlığı altında, isnad sisteminin uygulanmaya konulması, ricâle dair telif edileneserler ve bu süreçte ricâl ilminin doğuş ve gelişim seyri üzerinde durulmuştur.Birinci bölümde Halîlî'nin hayatı ve eserleri, ikinci bölümde râvi biyografilerininnasıl ele alındığı, tenkid lafızları ve hadis ilmi açısından İrşâd değerlendirilmiştir.Üçüncü bölümde ise İbn Adî ve Zehebî'nin eserleriİrşâd ile yüz ortak râvi üzerindenincelenerek karşılaştırılmıştır.Çalışmanın sonucunda, Halîlî'nin, ricâl biyografilerini sunmada ve cerh-ta'dîllafızlarında mütekaddim münekkidler ve yaşadığı dönemin üslûbunu yansıttığıgörülmüştür. Ancak bu ma'lum terceme ve elfazın yanı sıra onun `müttefekun aleyh,şâz, illet`gibi kavramları cumhura muhalif şekilde kullandığı tespit edilmiştir.Anahtar Sözcükler: İsnad, Ricâl, Tenkid, Cerh-Ta'dîl, El-Halîlî, El-İrşâd

The idea of preserving the hadiths originating from the Prophet promptedMuslim scholars to apply the isnad (attribution) system and to write works in whichthe translations of hadith narrators are given and the cerh-ta'dil (evaluation of hadithnarrators) status of the narrators is determined for the sake of the authenticity of thehadiths. This process, which started in the first centuries of the Hijri, led to therealization of a heavy religious criticism, especially in the third century, as a result ofthe creation of Basic Hadith sources. General biographical works on Rijal (HadithNarrators), studies whose content are shaped according to the characteristics of thenarrators, and works in which certain regions and books are examined have beenrevealed in this copyright process. In this study, biography of Ebu Ya'la El-Halîlî, theauthor of el-Irsad, one of the regional-based works of the Hijri V. century waspresented in a brief way and his works were introduced. The content and sources ofal-Irsad were analyzed in terms of rijâl science (science of narration) and cerh-ta'dîlwords. Further more, Ibn Adi's al-Kamil fî dua'fai'r-Ricâ'l and Zehebî'sMîzânü'li'tidâl, which are among the works written before and after al-Irshad, were examinedand compared over a hundred narrators. Thus, in the successing years of Hijri. IV. toV. century and, H. V. to VIII. century, the developmental adventure and renewal ofrijâl science and cerh-ta'dîl words were determined.The aim of the study is to determine the methods adopted in the presentation ofAl-Halîlî's el-Irsad, its content, sources, and the critique words. Thus, the position ofal-Halîlî in the period of rijal criticism in which he lived and his opinion on the cerhta'dîl words will be evaluated.The study consists of an introduction and other three parts. In the introduction,under the title of Rijal Science in the First Five Centuries of Hijri, the application ofthe isnad system, the orks that were written about Rijal, and the birth anddevelopment of Rijal in this process were emphasized. In the first part, al-Halîlî's lifeand works, in the second part how the narrators' biographies are analyzed an al-Irsadin terms of criticism words and hadith science will be evaluated. In the third part, theworks of Ibn Adi and Zehebî are compared with al-Irsad based on over one hundrednarrators.As a result of the study, it has been seen that al-Halîlî reflects the style of theperiod he lived in presenting rijal biographies and in his cerh-ta'dîl words. However,in addition to this well-known translation and words, it has been determined that heused concepts such as `muttafekun aleyh (united on), şâz (contrariety), illet(undetected at first)` in opposition to the people.Keywords: Isnad (attribution), Ricâl (narrator), Tenkid (criticism), Cerh-Ta'dîl (evaluation), El-Halîlî, El-Irsad