Dini inkarın psiko-sosyal nedenleri

Abstract

Bu araştırmada, dinî değerlerin inkârında ilişkisi olabileceği düşünülen bazı değişkenler ele alınmış ve bu değişkenlerin dini inkâr durumunu etkileyip etkilemediğini belirlemek amacıyla da 22 denence test edilmiştir. Araştırmanın örneklemini Samsun, Ankara ve istanbul illerinde yaşayan ve dinî değerleri inkâr içinde olan 152 kişi oluşturmaktadır. Araştırmada öncelikle cinsiyet, yerleşim yeri, öğrenim durumu, anne ve babanın öğrenim durumu, yetiştikleri aile ortamı, ailelerinin sosyo-ekonomik durumu, kitapların etkisi, zihinsel gelişmenin etkisi, anne veya babanın dinî görevleri yerine getirme konusundaki zorlama durumu, dinî bilgilerin en çok öğrenildiği yerler, dinî bilgilerin yeterli olup olmama durumu, dünyada var olan kötülüklerin dinî değerlere karşı tutumları etkileyip etkilememe durumu ve dindarların tutum ve davranışlarının dinî değerlere karşı tutumları etkileyip etkilememe durumu gibi bazı değişkenlerle ankete katılanların dini inkâr düzeyleri arasında ilişki incelenmiştir. Araştırmanın bağımlı değişkeni olan dinî inkâr düzeyini tespit etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen ve 60 maddeden oluşan Dinî İnanç Envanteri kullanılmıştır. Araştırmanın bağımlı değişkenini etkileyebileceği düşünülen bağımsız değişkenler için de Kişisel Bilgi Anketi kullanılmıştır.221 Anket yoluyla elde edilen bilgilerin analizinde tek yönlü varyans analizi (F testi) ve t-testi tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar Bulgular ve Yorum bölümünde dori başlık altında sunulmuştur. İlk olarak anket uygulanan kişilerle ilgili genel bilgiler yüzde olarak verilmiş, ikinci olarak araştırma örneklemine giren deneklerin dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkileyen faktörlerin hangi oranda etkili oldukları ortaya konmuş, bazı değişkenler karşılaştırmalı olarak incelenmiş, dördüncü olarak da hangi faktörlerin dini inkâr düzeyini etkilediği araştırılmıştır. Bağımsız değişkenlere göre, denek gruplarının dini inkar puan ortalamaları arasındaki farkın önem kontrolünde en az.05 önem düzeyi benimsenmiştir. Bu araştırmada elde edilen bulgular maddeler halinde aşağıda özetlenmiştir. 1. Deneklerin dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmalarında zihinsel gelişmenin ve kitapların etkisinin fazla olduğu anlaşılmıştır. Bunun yanında ailenin, öğretmenlerin ve dahil olunan grupların etkisinin az olduğu görülmüştür. 2. Araştırma örneklemini oluşturan deneklerden yarıdan fazlasının almış oldukları dinî bilgilerin daha sonra kendilerinde dinî değerlere karşı inkarcı tutum sergileme yönünde bir çatışma meydana getirdiğini belirttikleri görülmüştür. 3. Dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmalarına neden olan bir olay yaşadığını belirtenlerin oranının % 44.47 olduğu anlaşılmıştır.222 4. Evrende görülen kusurların ve yetersizliklerin ayrıca savaşların ve doğal afetlerin ankete katılanlar tarafından dünyada var olan kötülükler olarak algılandığı ve bunların da dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediği görülmüştür. 5. Ankete katılanların büyük bir çoğunluğu, İslâmî uygulamaların dünyadaki görünümlerinin dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini belirtmiştir. 6. Dindarların tutum ve davranışlarının dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini belirtenlerin örneklemin büyük bir kısmını oluşturdukları görülmüştür. 7. % 43.42'lik bir denek grubu kitle iletişim araçlarının dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini ifade etmiştir. 8. Hayatını kasabada geçirenlerin tamamı, küçük şehirde geçirenler % 75'i, büyük şehirde geçirenlerin de % 62.16'sı dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmada ailenin etkisinin az olduğunu belirtmiştir. Ailenin etkisini az bulanlardan en yüksek oranın öğrenim durumu bakımından fakülte veya yüksekokul mezunu deneklerde olduğu görülmüştür. 9. Dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmada öğretmenlerin etkisini az bulanlardan en yüksek oranın 41-50 yaş arası deneklerde, en düşük oranın ise 17-21 yaş arası deneklerde olduğu anlaşılmıştır. 26-30 yaş arası deneklerin % 12.50'si de öğretmenlerin etkisinin fazla olduğunu söylemiştir 10. Fakülte veya yüksekokul mezunu deneklerin tamamı, lise veya dengi okul mezunu deneklerin % 92.86'sı, ortaokul mezunu223 deneklerin de % 40'ı dinî değerlere karşı olumsuz (inkarcı) tutum takınmada kitapların etkisinin fazla olduğunu belirtmişlerdir. Ortaokul mezunu deneklerin % 40'ı kitapların etkisini normal, % 20'si de az bulmuştur. 11. Dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmada arkadaş etkisinin fazla olduğunu belirten deneklerin % 7.14'ünü erkeklerin, % 8.33'ünü de kadınların oluşturduğu görülmüştür. 12. Dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmada dahil olunan grupların hiçbir etkisinin olmadığını ifade edenlerin tamamının aile ortamını ilgisiz, % 72.73'ünün demokratik, % 66.67'sinin aşırı koruyucu, % 60'ının da otoriter buldukları anlaşılmıştır. Aile ortamını demokratik olarak algılayan deneklerden % 9.09'luk bir kesim de grup etkisinin fazla olduğunu belirtmiştir. 13. Lise veya dengi okul ve fakülte veya yüksekokul mezunu deneklerin tamamı, ortaokul mezunu deneklerin de % 40'ı dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmada zihinsel gelişmenin etkisinin fazla olduğunu belirtmişlerdir. Ortaokul mezunu deneklerin % 60'ı da zihinsel gelişmenin etkisinin normal olduğunu söylemiştir. 14. Almış oldukları dinî bilgilerin kendilerinde dinî değerlere karşı inkarcı tutum sergileme yönünde bir çatışma meydana getirdiğini söyleyen deneklerden % 75.68'inin dinî bilgi durumunun kısmen yeterli, % 71.43'ünün yeterli, % 40.62'sinin de yetersiz olduğu görülmüştür. 15. Sosyo-ekonomik düzey bakımından ortanın üstünde yer alan (% 78.26) ve zengin olan (% 80) deneklerin diğer denek224 gruplarına göre daha yüksek oranlarla dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmalarına neden olan bir olay yaşadıklarını ifade ettikleri anlaşılmıştır. Sosyo-ekonomik düzeyi orta olan deneklerin % 60'ı, dinî değerlere karşı inkarcı tutum takınmaya neden olan bir olay yaşamadığını söylerken, fakir olan deneklerin tamamı bu konudaki fikrini belirtmemiştir. 16. Dünyada var olan kötülüklerin dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini söyleyen deneklerden en yüksek oranın (% 56) 31-40 yaş arası deneklerde, en düşük oranın ise (% 21.43) 17-21 yaş arası deneklerde olduğu görülmüştür. 17. Erkeklerin % 83.93'ünün, kadınların da % 75'inin İslâmî uygulamaların dünyadaki görünümlerinin dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini belirttikleri görülmüştür. 18. Dindarların tutum ve davranışlarının dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini söyleyen deneklerden en yüksek oranın (% 96.30) fakülte veya yüksekokul mezunu deneklerde, en düşük oranın (% 66.67) ise ortaokul mezunu deneklerde olduğu anlaşılmıştır. 19. Kitle iletişim araçlarının dinî değerlere karşı tutumlarını olumsuz yönde etkilediğini belirten deneklerden en yüksek yüzdenin (% 53.12) dinî bilgi durumu yetersiz olan deneklerde, en düşük yüzdenin ise (% 35.14) kısmen yeterli olan deneklerde olduğu görülmüştür. 20. Yaşlarına göre, mesleklerine göre, babalarının öğrenim durumlarına göre, ailenin etki derecesine göre, dinî değerlere karşı225 inkarcı tutum takınmada alınan dinî bilgilerin bir çatışma meydana getirip getirmediğine göre ve İslâmî uygulamaların dünyadaki görünümlerinin dinî değerlere karşı tutumlarını hangi yönde etkilediğine göre ankete katılanların dini inkâr düzeyleri arasında önemli farkların olmadığı anlaşılmıştır.