Building the `modern` environment in early republican Turkey: Sümerbank Kayseri and Nazilli factory settlements

Abstract

oz ERKEN CUMHURİYET TÜRKİYE'SİNDE 'MODERN' ÇEVRENİN İNŞASI: SÜMERBANK KAYSERİ VE NAZİLLİ FABRİKA YERLEŞİMLERİ PERİ, Burak Yüksek Lisans, Mimarlık Tarihi Bölümü Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Elvan Altan ERGUT Haziran 2002, 262 sayfa Bu çalışmada, devletçiliğin kabulü sonrası hazırlanan Beş Yıllık Sanayi Planına göre Türkiye'de tekstil endüstrisini kurmak üzere, 1930'lann ortalarında Sovyetler tarafından tasarlanıp inşa edilen Kayseri ve Nazilli Sümerbank Fabrikaları incelenmektedir. Bu yerleşimlerdeki değişik bina tipleri incelenerek, erken Cumhuriyet Türkiye'sinin modernleşme projesince yönlendirilen endüstrileşme ve toplumsal dönüşümde bu fabrikaların oynadığı rol değerlendirilmeye çalışılmıştır. İlk olarak yerleşimlerdeki fabrika binaları, batıdaki çağdaş örneklerle, özelliklede 'modern Amerikan endüstri planlaması 'nı Sovyet endüstrisine tanıştıran Albert Kahn'ın fabrika tasarımlarıyla karşılaştırarak incelenmiştir. Türkiye, Kayserive Nazilli fabrikalarının gerçekleşmesi için, Sovyetlerin böylece kazandığı tecrübeyi ithal etmiştir. İkinci olarak erken 20. yüzyıl avrupasındaki öncü toplu konut gelişmelerine ve bu konuda Türkiye'nin çağdaş deneyimine referansla, yerleşimlerdeki evler incelenmiştir. Sovyetlerce yapılan bu fabrika memur ve işçi evleri, Türkiye'deki toplu konutların ilk örneklerinden olduğundan, belgeleme ve çalışma alanı olarak önemlidirler. Son olarak, bu yerleşimlerdeki klüp binaları sinemalar ve spor alanları gibi dinlence ve eğlence mekanları, işçilerin sosyal toplanma mekanları olan bu yerlerin, erken Cumhuriyet'in toplumsal hayatının değişimindeki etkilerini değerlendirmek için incelenmiştir. Bu incelemelerin amacı, Kayseri ve Nazilli fabrika yerleşimlerini, erken Cumhuriyet Türkiye'sinin yeni yaşam biçimini örnekleyen, sadece endüstrileşme ve teknik eğitimin değil, toplumsal değişminde aktif merkezleri olarak değerlendirmektir. Anahtar kelimeler: Türk mimarlığı, erken Cumhuriyet dönemi, modernleşme, endüstrileşme, fabrika, toplu konut, Sümerbank, Kayseri, Nazilli. vı

ABSTRACT BUILDING THE 'MODERN' ENVIRONMENT IN EARLY REPUBLICAN TURKEY: SÜMERBANK KAYSERİ AND NAZİLLİ FACTORY SETTLEMENTS PERİ, Burak M.Art., Department of History of Architecture Supervisor: Assist. Prof. Dr. Elvan Altan ERGUT June 2002, 262 pages This study examines the Kayseri and Nazilli Sümerbank factories that were designed and built by the Soviets during the mid 1930s in order to establish the textile industry in Turkey according to the First Five Year Industrial Plan prepared after the acceptance of statism. By examining the different types of buildings in these settlements, the attempt is to evaluate the role of these factories in contemporary industrialization and social transformation as attempted by the modernization project of Turkey in the early Republican period. Firstly, the factory buildings in these settlements are examined in comparison to the contemporary principles of factory design as developed in Western countries, iiimainly by Albert Kahn who had introduced the 'modern American industrial planning' into the Soviet field of industry. Turkey later imported the Soviets' experience in the field for the realization of Kayseri and Nazilli factories. Secondly, the workers' housing in the settlements are examined which reference to pioneering developments of mass housing during the early 20th century in Europe and the contemporary experience of Turkey in this field. The houses built by the Soviets for officers and workers of the factories, are significant to be documented and studied as they were among the first applications of mass housing in Turkey. Lastly, the recreational spaces of the settlements such as clubhouses, cinemas, and sport areas are examined to analyze the effect of these social gathering places for workers in transforming the social life in the early Republic. The aim of such examinations undertaken in the study is to evaluate the Kayseri and Nazilli factory settlements as the active centers of not only industrialization and technical education but also social transformations to exemplify the new way of life in early Republican Turkey. Keywords: Turkish architecture, early Republican period, modernization, industrialization, factory, mass-housing, Sümerbank, Kayseri, Nazilli. iv