Abbasîler Dönemi Hâricî hareketleri

Abstract

Hz. Peygamber'in Mekke'den Medine'ye hicret etmesiyle burada tesis ettiği İslam hakimiyeti sonrasında dört halife dönemi ve ardından hilafetin saltanata dönüştürüldüğü Emevîler döneminde gerçekleşen fetih hareketleri neticesinde İslam dünyasının sınırları, çok geniş coğrafyalara ulaşmıştır. Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte ilahî vahyin sona ermesi neticesinde Müslümanlar arasında birçok konuda görüş ayrılıkları meydana gelmiş ve bu süreçte İslamiyet, sosyo-kültürel ve dini anlamda birçok farklı kitleyle muhatap olmuştur. Bu farklılıklar ve oluşan ihtilaflar, mezhep hareketlerinin doğmasına ve İslam toplumu içerisinde birtakım ayrışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Neticede Hâricîlik, zikredilen bu sebepler sonucu ortaya çıkmış ve toplum içerisinde karşılık bulmuştur. Kökenleri açısından Hz. Osman dönemine dayanan Hâricîler, Hz. Ali döneminde müstakil bir fırka olarak ortaya çıkmışlar ve arkasından Emevîler'le Abbasîler dönemlerinde etkin bir faaliyet yürütmüşlerdir.Çalışmamız giriş ile birlikte üç bölümden oluşmakta olup giriş bölümünde araştırmamızın önemi, amacı, izlenen yöntem ve kullanılan kaynaklar hakkında bilgi verilmiş; ayrıca Hz. Peygamber'in vefatından sonra ortaya çıkan tartışmalarla birlikte şekillenmiş olan mezhep algısı ve anlayışı hakkında açıklamalar yapılmıştır.Birinci bölümde Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte Hâricîliğin doğuşunu hazırlayan olaylar, Hâricîliğin doğuşu ve tarihsel gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Bu süreçte Arap toplumunun Hâricîlik hareketine yönelik fikrî altyapısı, kültürel, sosyal, siyasal anlamdaki mevcut durumuna da değinilmiştir. Yine bu bölümde Hâricîliğin temel görüşleri ele alınmış, Cemel, Sıffin ve Nehrevân savaşlarında Müslümanların karşılaştığı sorunlar hakkındaki görüşlere yer verilmiştir. Bu sorunlara yönelik olarak Hâricîler'in hilafet ve imamet, büyük günah, kimin mü'min kimin kafir olduğu konusundaki görüşlerine yer verilmiştir.İkinci bölümde ise İslam Tarihi'nde Hulefâ-i Râşidîn devrinden sonra hilafet makamını saltanata dönüştüren Emevîler'den hilafet sancağını üstlenen; hüküm sürdüğü yıllar ve gerçekleştirdiği faaliyetler sebebiyle önemli bir döneme damga vurmuş olan Abbasîler Dönemi'nde ortaya çıkan Hâricî hareketlerini incelemeye çalıştık. Bu dönem, mezheplerin oluşum ve gelişim süreci açısından önemli bir yere sahip olduğundan konumuzu bölge düzeyinde ele alarak inceledik. Bu itibarla Abbasîler Dönemi Hâricî Hareketlerini Ortadoğu, Kuzey Afrika, Horasan ve Mâverâünnehir, İran, Arap Yarımadası ve Endülüs bölgeleri düzeyinde incelemeyi uygun gördük. Bu bölgelerdeki hareketlerin oluşum ve gelişim süreçlerini ele alırken bölgenin yapısı, sosyo-kültürel ve etnik özellikleri göz önünde bulundurarak yaptığımız değerlendirmelerle çalışmamızı neticelendirdik.

As a result of the conquests that took place during the Rashidun Caliphate period after the Islamic domination that the Prophet established with his emigration from Mecca to Madina and then in the Umayyad period when the Caliphate was converted into the sultanate, the borders of the Islamic world has reached wide geographies. As a result of the end of the revelation with the death of the Prophet, there were disagreements among Muslims in many subjects, and in this process, Islam has come into contact with many different masses in socio-cultural and religious senses. These differences and the resulting disputes have led to the emergence of the sectarian movements and separations in the Islamic society. After all, the Kharijite emerged as a result of these reasons mentioned above and found a response within the society. The Kharijites carried out effective activities both during the Umayyad and Abbasid Periods and during the periods of Uthman and Ali.Our study consists of three chapters including the introduction, and in the introduction, information about the importance, purpose, methodology and sources of our research is given, in addition to, explanations are made about the perception and understanding of sect that emerged with the death of the Prophet.In the first chapter, we tried to give the information about the events that prepared the birth of the Khawarij with the death of the Prophet, along with the birth and the historical development of the Khawarij. The cultural, social and political stance of the Arab society towards the Khawarij movement during this process is also mentioned. Again in this chapter, the main ideas of the Khawarij are discussed, and the opinions about the problems that Muslims faced in the Battles of Jamal, Siffin and Nahrawan are included. Addressing these problems, the opinions of the Kharijites regarding the caliphate and the imamate, major sins and who is a Muslim and who is an unbeliever are included.In the second chapter, we tried to examine the Khawarij movements emerging in the Abbasid Period that assumed the caliphate from the Umayyads who converted the caliphate into the sultanate after the Rashidun Caliphate period and that put a mark on an important period with its reigning years and activities. Because this period has an important place in terms of the formation and development processes of the sects, we examined the topic on a regional basis. In this regard, we saw it fit to examine the Kharijite Movements in the Abbasid Period on the basis of the regions of the Middle East, North Africa, Khorasan and Transoxiana, Iran, the Arabian Peninsula and Andalusia. While dealing with the formation and development processes of the movements in these regions, we concluded our study with the evaluations that we made by considering the structure and the socio-cultural and ethnic characteristics of the region.