Vezirköprü`nün kültür tarihi

Abstract

Samsun'un Vezirköprü ilçesinin tarihi ve günümüzde görülen kültürel ögelerin tarihsel kökenlerinin incelenmesi bu tezin konusunu oluşturmaktadır. Dört ana bölümden oluşan bu çalışmanın ilk bölümünde Vezirköprü ilçesinin günümüzdeki fiziki coğrafyası, nüfusu ve ekonomik yapısı hakkında bilgi verilmektedir.İkinci bölümde ise siyasi tarih anlatılmaktadır. Bölüme ilçede ki eski tarihsel kalıntıların bulunduğu Adatepe köyü incelenerek başlanmıştır. Oymaağaç köyünde bulunan Oymaağaç Höyüğü'nün eşitlendiği Hititlerdeki `Nerik kenti` hakkında bilgi verilmiştir. Hititlerin yıkılmasından sonra ilçede hâkimiyet gösteren Kaşka, Kimmer, İskit, Akhaimend, Makedonya krallığı süreci anlatılmıştır. Makedonya krallığından sonra kurulan Pontus devletinin kökeni, siyasi yapısı ile bu dönemde Vezirköprü'nün idari, siyasi ve coğrafi durumu incelenmiştir. Pontus devletinin yıkılış süreci hakkında bilgi vererek yıkılış sürecinde ilçede yer alan Sagylion kalesinde yaşanan olaylara değinilmiştir. İlçenin Roma hâkimiyetine girdiği dönemdeki durumu ve Neoklaudiopolis kentinin kuruluşu anlatılarak Neoklaudiopolis kentinin idari ve ekonomik yapısı hakkında bilgi verilmiştir. Roma devletinden sonra Vezirköprü ilçesinin Türkler tarafından fethedilmesi anlatılmıştır. Selçuklu devletinden sonra ilçede hâkimiyet gösteren beylikler anlatılarak Osmanlı Devleti'nin bu dönemde ilçeyle olan ilişkileri ve Osmanlı Devleti'nin ilçeyi ele geçirdikten sonra ilçede kurulan Gedeğra ve Zeytun nahiyeleri hakkında bilgi verilmiştir.Üçüncü bölümde ise ilçede yaşayan kültür öğeleri araştırılarak tarihsel kökenleri anlatılmıştır. İlk olarak Vezirköprü ilçesinde görülen bakırcılık, demircilik, semavercilik, dericilik, dokumacılık, süpürgecilik ve kendircilik meslekleri anlatılmıştır. Yaşayan kültürün bir unsuru olan sözlü sanatlar incelenerek Vezirköprü ilçesinde söylenen efsaneler ve türküler hakkında bilgi verilmiştir. İlçede bulunan köy isimleri incelenip bu köy isimlerinin kökenleri incelenmiştir. Ardından ilçede görülen toplu etkinliklere değinilerek etkinliklerin tarihsel kökenleri anlatılmıştır. Son olarak ilçede yapılan yöresel yemekler tanıtılmaktadır.Tezin dördüncü bölümünde ise ilçede bulunan taşınmaz kültür varlıkları hakkında bilgi verilmiştir. Bu taşınmazların başında arkeolojik kalıntılar gelmektedir. Höyükler, Tümülüsler, Nekropol Alanları, kaya mezarları ve Antik çağ yerleşmelerinden bahsedilmiştir. Ardından Roma ve Bizans döneminden günümüze gelmiş olan yazıtlar, sikkeler, mil taşları, köprü ve yollar hakkında bilgi verilmiştir. Son olarak ise ilçede Türk hâkimiyeti döneminde yapılan camiler, hamamlar, türbeler, ticaret merkezleri, hanlar, köprüler ve çeşmeler anlatılmaktadır.Anahtar Sözcükler: Vezirköprü, Gedeğra, Nerik, Neoklaudiopolis, Türk Kültürü

Examining the history of Vezirköprü district of Samsun and the historical origins of the cultural elements seen today in this district is the subject of this thesis. In the first part of this study- consisting of four main parts, Vezirköprü district is mentioned by giving information about present geography, population and economic structure.In the second part, it is begun to this part by examining the village of Adatepe, where the oldest historical remains are found. It is informed about `Nerik City` in the Hittites where the Oymaağaç Höyük in the village of Oymaağaç is equalized. The process of Kashka, Kimmer, Scythian, Akhaimend, kingdom of Macedonia, which dominated the district after the collapse of the Hittites is mentioned. The origin and political structure of Pontus State founded after the Macedonian Kingdom and the administrative, political and geographical situation of Vezirköprü during this period are reviewed. By giving information about the process of the collapse of the Pontus State, the events in Sagylion Castle located in the district in the process of collapse are mentioned. It is given information about the administrative and economic structure of the city of Neoklaudiopolis by explaining the status of the district in the period of Roman domination and the foundation of Neoclaudiopolis. After the Roman state, the conquest of Vezirköprü by the Turks has been explained. By mentioning the principalities in the district after the Seljuk state, it is given information about the relations of the Ottoman Empire with the district during this period and Gedeğra and Zeytun districts established in the district after the Ottoman state seized.In the third part, by investigating the cultural elements of the district, their historical origins are explained. Firstly, the professions of coppersmithing, blacksmithing, sewing, weaving, broom making and hessian seen in Vezirköprü district are mentioned. It is given information about the legends and folk songs of Vezirköprü district by examining oral arts which is an element of living culture. The names of the villages in the district and the origins of these village names are examined. Afterwards, the historical origins of the activities are explained by mentioning the collective activities in the district. Finally, local dishes made in the district are introduced.In the fourth part, it is given information about immovable cultural assets in the district. Archaeological remains are the most important of these immovables. Mounds, tumuli, necropolis areas, rock tombs and ancient settlements are mentioned. Then, the information is given about the inscriptions, coins, milestones, bridges and roads from the Roman and Byzantine periods. Finally, mosques, Turkish baths, tombs, trade centers, inns, bridges and fountains constructed during the Turkish rule of the district are explained.Keywords: Vezirköprü, Gedegra, Nerik, Neoklaudiopolis, Turkish Culture