Çevrimiçi akademik kaynakların erişim problemlerinin tespiti ve ara yüzlerinin kullanılabilirlik değerlendirmesi

Abstract

İnternet, 1990'lı yıllar itibariyle hızla gelişip yaygınlaşmış ve bilgiye erişimde en etkili araç haline gelmiştir. Bilgiye erişim için sahip olduğu zengin içeriğe rağmen, İnternet'ten kaliteli bilgiyi ayırt etmenin zor olduğu da bir gerçektir. Bununla birlikte benzer içeriğe sahip fakat farklı tasarımlarla oluşturulmuş web sayfaları tasarlanmıştır. Bu farklı ara yüzler de çevrimiçi bilgiye erişimde kaliteyi belirleyecek önemli bir etkendir. Bu çalışmada, çok sayıda bilim insanı ve araştırmacı için önem arz eden çevrimiçi akademik kaynaklardan en sık kıllanılanlar ve bu kaynaklara erişirken en sık karşılaşılan problemler belirlenmiş, bu kaynakların kalitesini ölçmek için kullanılabilirlik çalışması yapılmıştır.Bu çalışma, 2 aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada en sık kullanılan çevrimiçi akademik kaynaklar ve bu kaynaklara erişirken en sık karşılaşılan sorunlar belirlenmiştir. Bu amaçla akademisyen ve lisansüstü eğitim alan diğer meslek gruplarından oluşan 206 kişi ile anket yapılmıştır. Ankette nicel ve nitel veriler birlikte kullanılmıştır. Sonuçlara bakıldığında en sık kullanılan çevrimiçi akademik kaynağın arama motorları olduğu, bunu sırasıyla çevrimiçi veri tabanları ve çevrimiçi üniversite kütüphanelerinin takip ettiği görülmüştür. Bu kaynakları tercih etme sebeplerinden kolay ulaşım, kapsamlı bilgi ve hızlı ulaşım gibi sonuçlar öne çıkmıştır. Kaynaklara ulaşırken en sık karşılaşılan sorunlar incelendiğinde ise üyelik ve kampüs dışı erişim sorunları ile sitelerin ara yüz tasarımı sorunları öncelik göstermiştir. İkinci aşamada ise ülkemizde en yaygın kullanıma sahip akademik kaynaklar olarak belirlenen Web of Science, Google Akademik (Google Scholar) ve YÖK Ulusal Tez Merkezi web sitelerinin kullanılabilirlik değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmada geçerlilik için veri çeşitlemesi sağlanarak nicel ve nitel veriler birlikte kullanılmıştır. Kaynakların kullanılabilirliği, Uluslararası Standartlar Enstitüsü (International Standards Organization – ISO) tarafından yapılan tanımda yer alan etkililik, verimlilik ve memnuniyet kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Araştırma, daha önce çevrimiçi akademik kaynakları kullanma konusunda en az 2 yıl tecrübesi olan 21 akademisyen ile gerçekleştirilmiştir. Kullanılabilirlik çalışması, kullanıcıların web sitelerindeki istenen görevleri gerçekleştirme süreçlerindeki ekran görüntülerinin, göz hareketlerinin ve sesli düşünmelerinin kaydedilmesi şeklinde desenlenmiştir. Bu işlemleri gerçekleştirmek için Tobii Studio 3.4.2 programı kullanılmıştır. Kaynakların etkililiğini ölçmek için kullanıcıların görevi tamamlama durumu ve görevi tamamlayamama sebepleri incelenmiştir. Kaynakların verimliliğini ölçmek için görev bitirme süresi ile kaynak üzerinde belirlenen bölgelere ilk sabitlenen bakışa kadar geçen süre, ilk sabitlenen bakış süresi, toplam sabitlenen bakış süresi, sabitlenen bakış sayısı, ilk fare tıklama anına kadar geçen süre, ilk sabitlenen bakıştan ilk fare tıklama anına kadar geçen süre ve fare tıklama sayısı incelenmiştir. Kullanıcı memnuniyetini ölçmek için ise test sonrası memnuniyet formu uygulanmıştır. Bulgular sonucunda kaynakların ara yüz tasarımında menülerin ve linklerin konumlandırılması ve eksik içerik gibi belli sıkıntılar olduğu tespit edilmiş, sıkıntıların çözümü için önerilerde bulunulmuştur.Anahtar Sözcükler: çevrimiçi akademik kaynaklar, insan bilgisayar etkileşimi,kullanılabilirlik, kullanılabilirlik değerlendirmeleri, kullanıcı deneyimi, göz izleme tekniği

The Internet has rapidly improved and become prevalent since 1900s and recently become the most efficient tool for accessing information. Even though the Internet has rich amount of information, it is very difficult to distinguish the qualified ones. Although the content of various webpages are similar, they have been designed in different ways. These different interfaces are very important factors for determining quality of online information. In this study, the most frequently used online academic resources and most common problems related to these resources were examined. Moreover, the qualities of these resources were examined through the usability perspective. This study consists of two phases. In the first phase, frequently used online academic resources and common problems with regards to online academic resources were examined. Firstly, an online survey was conducted with 206 people who are either academicians or graduate students working at places other than universities. In the survey, both quantiative and qualitative data were used. The findings indicated that the most frequently used online academic resource is search engine. Other popular resources are online databases and online university libraries. The cause of prefering these resources are respectively; easy access, large amount of information and quick access. Most common problems with regards to online academic resources are membership, off-campus problems and interface problems of web pages. In the second phase, usability of Google Scholar, Web of Science and YOK Thesis Center which are determined as the most widely used online academic sources in Turkey were examined. In this study, data triangulation has been used for validity, both quantitative and qualitative datas were collected. The usability of resources were evaluated according to the principles of effectiveness, efficiency and satisfaction which used in usability definition by International Standards Organization (ISO). This study was conducted with 21 academics who have minimum 2 years of experience in online academic research. During the task completion, screen capturing, recordings of participants' speech and monitoring eye movements were recorded. Tobii Studio 3.4.2 has been used to perform these operations. In order to evaluate the effectiveness of resources, task completion or failure status were used. Time which started from contact with specified area of resource to complete task, time to first fixation, first fixation duration, total fixation duration, fixation count, time to first mouse click, time from first fixation to next mouse click, and mouse click count were considered to measure the efficiency dimension. In order to decide on user satisfaction, the satisfaction form was applied. The findings identified certain problems in the design of the interfaces used for academic search. In the light of the findings, certain suggestions were provided.Keywords: online academic resources, human computer interaction, usability,usability evaluation, user experience, eye tracking method