Kevserî Mecmuası`nda bulunan büyük usûllü peşrevlerin transkripsiyonu ve incelenmesi

Abstract

Türk Mûsikîsi'nde edvârlar, mûsikînin nazarî yönlerini ele almaları sebebiyle büyük önem arz ederler. Aynı zamanda edvârlar incelendiğinde Türk Mûsikîsi'nin zaman içinde değişiklikler gösterdiğini de gözler önüne sermektedirler. XVIII. yüzyılda Prens Dimitrus Cantemir tarafından yazılan ve `Kantemiroğlu Edvârı` olarak bilinen kitap, bu farklılıkların en büyük öncülerinden biridir. Kantemiroğlu, Sistemci Okul düşüncesinden ayrılmış ve ve makâm anlatımına yeni bir boyut kazandırmıştır. Edvârında ayrıca saz mûsikîsi repertuvarına da yer vermesi kitabın değerini artırmıştır. Onun ardından gelen hemen aynı yüzyılda yaşamış Nâyî Ali Mustafa Kevserî Efendi'ye ait `Kevserî Mecmuası` adıyla anılan tek nüshalık el yazması eser; Kantemiroğlu nota sistemini sürdüren tek derleme olması, bunun yanı sıra usûl konusunda yazarın getirdiği bazı yenilikler ve Kantemiroğlu'nda yer almayan eserleri barındırması sebebiyle çalışmamıza konu olmuştur.Bu çalışmada, Milli Kütüphâne'den mikrofilm olarak elde edilen Kevserî Mecmuası incelenmiş ve mecmuada yer alan büyük usûllerin ve bu usûllerle bestelenmiş peşrevlerin transkripsiyonu yapılmıştır. Çalışmaya ışık tutması bakımından öncelikle, mecmuanın genel tanıtımı yapılmış ve yazarı hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanı sıra mecmuada kullanılan Kantemiroğlu nota yazım sistemine değinilmiş ve transkripsiyonu yapılacak eserlerin, usûl, makâm ve bestekârlarına göre listesi verilmiştir. Kantemiroğlu Edvârı'nda yer almayıp sadece Kevserî Mecmuası'nda bulunan büyük usûllerde bestelenmiş peşrevler, Arel-Ezgi-Uzdilek sistemine göre yeniden yazılmış, aynı zamanda mecmuadaki usûl kalıpları, notada her bir satırının altında gösterilmiştir. Eserler, bestelendikleri usûllerin büyüklükleri göz önüne alınarak küçükten büyüğe doğru tasnif edilmiş, bu sıralama dâhilinde aynı makâmda olanlar ardı ardına verilmiştir.Mecmuada, daha önce hiçbir kaynakta rastlanmayan ve büyük usûllerle bestelenmiş toplam 102 adet peşrev tespit edilmiştir. Ancak elimizdeki mikrofilm kopyasında bazı kısımların deforme olması ve peşrevlerin bir kısmının usûl kalıplarına uymaması sebebiyle çalışmamızda, tespit edilen eserlerden seksen üç kadarının transkripsiyonu yapılabilmiş, bunun yanında on dört adet usûlün çevirisine yer verilmiştir. Transkripsiyon sırasında karşılaşılan sorunlara ve Kevserî'nin nota yazımında görülen uygulamalara sonuç kısmında ayrıca değinilmiştir.Dönem itibariyle Kantemiroğlu ile Abdülbâkî Nâsır Dede arasında bir köprü olma niteliği taşıyan Kevserî'ye ait bu eserde; usûl konusunda bize sunduğu yenilikçi yaklaşımlar vardır. Bu çalışmaya ek olarak bundan sonra yapılacak olan araştırmalarda bu yaklaşımların konu edinilmesi, bu alana önemli bir katkı sağlayacaktır. Bununla beraber, çevirisini yaptığımız eserlerin, günümüz icrâcıları tarafından seslendirilmesi, dönemin mûsikî anlayışını yaşatmamız ve daha iyi anlamamız açısından faydalı olacaktır.Anahtar Kelimeler : Klasik Türk Mûsikîsi, Kevserî, Edvâr, Kantemiroğlu Notası, Usûl

In Turkish Music, edvârs (makams; a system of melody types in Turkish classical music) are of major significance as they address to theoretical aspects of music. At the same time, when edvârs are examined, they reveal that Turkish classical music underwent change in time. The book known as `Kantemiroğlu Edvârı` written by Prince Dimitrus Cantemir in the XVIIIth century is one of the greatest pioneers of these differences. Different from the edvar tradition, Kantemiroğlu separated from the thought of Systematics School and also included the repertoire of saz (Turkish music instruments) music in his edvâr. `Kevserî Journal`, a single copy manuscript written by Nâyî Ali Mustafa Kevserî Efendi, who came after him and lived in the same century, has been the subject of our study as it is the only collection that maintained the Kantemiroğlu musical note system and also included some reforms regarding usûl, brought by the author and also some music pieces that were not included in Kantemiroğlu. In this study, Kevserî Journal, obtained as microfilm in the National Library, was examined and transcriptions of the big usûls included in this journal and the peshrevs composed in such usûls were made. In terms of shedding light to the study, primarily an overall presentation of the journal was made and information about the author was provided. Furthermore, the Kantemiroğlu musical note system used in the journal was discussed and a list of music pieces whose transcriptions were made was provided according to their usûl, makâm and composers. Those peshrevs composed in big usûls, which were not included in Kantemiroğlu Edvârı but in Kevserî Journal, were rewritten according to Arel-Ezgi-Uzdilek system, at the same time usûl templates in the journal were shown under each line in the musical note sheet. The music pieces were classified from small to big according to the size of usuls they were composed of, those with the same makams were given consecutively in this order. In the journal, a total of two hundreds peshrevs, which hadn't been previously seen in any source and were composed in big usûls, were determined. However, only eightythree peshrevs could be transcribed as some parts of the microfilms at our disposal were deformed and some of the peshrevs did not fit in the usûl templates, and also translation of fourteen usûls were included.Problems encountered during transcription and the applications seen in Kevserî's note writing were also discussed in the conclusion part. Innovative approaches with respect to usûls provided by this piece of work, which was written by Kevserî, who served as a bridge between Kantemiroğlu and Abdülbâkî Nâsır Dede as of his period, should be examined in more detail by the researches to do work in this area. Furthermore, performing these musical pieces we have translated by contemporary performers will be useful in terms of reviving and grasping a better understanding of the musical understanding of the period.Keywords : Classical Turkish Music, Edvâr, Kantemiroğlu Musical Note, Usûl