Şahmeran motifinin yorumlanarak tekstil tasarımında uygulanabilirliği

Abstract

Toplumların ve uygarlıkların kurulması, inanç kavramının gelişmesi ve yazının bulunması; mitolojik hikâye ve sembollerin günümüze kadar gelmelerini sağlamıştır. Günümüze ulaşmış bu ölümsüz sembollerden biri olan Şahmeran, birçok kültürde bulunması ve efsanelerinin farklı şekillerde kullanılmış olmasıyla beraber Anadolu'da ortak noktası; insan başlı, başında boynuzu ve süslü tacı, yılan başlı kuyruğu ve yılan başlarından oluşmuş birçok ayakları olmasıdır. Efsanelerde, ejder ve yılanların şahı olarak yer bulduğundan bu üç sembolü birbirinden bağımsız olarak düşünmek mümkün değildir. Bu motifler; geçmişte farklı yörelerde sembolik anlamları nedeniyle geleneksel el sanatlarımızda sıklıkla konu edilmişlerdir. Ancak günümüze bakıldığında Şahmeran motifinin tekstil alanındaki yaygın kullanımının devam etmediği görülmüş, bu durum çalışma konusunun belirlenmesinde etkili olmuştur. Kaybolmaya yüz tutan halk kültürünü işlemek, araştırmak, saptamak, kültürümüzü yaşatmak için gereklidir. Araştırmada, Şahmeran konulu tekstil tasarımları oluşturulması, bu önemli motifimizin evrensel bir dile sahip olan tekstil aracılığıyla tanıtılması ve yaşatılması amaçlanmıştır.Araştırmanın yönteminde tarama modeli kullanılmıştır. Türk kültüründeki Şahmeran efsaneleri ve tekstilde kullanılan Şahmeran motifleri araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Araştırmada örneklem olarak seçilen 61 adet Şahmeran motifli tekstil ürünlerinin görselleri, teknik, renk, desen, motif ve kompozisyon özellikleri her bir ürün için hazırlanan bilgi formlarına kaydedilmiş ve tesadüfi olarak seçilen 12 adet Şahmeran efsanelerini konu alan kitap incelenmiştir. Bu efsanelerin temalarından ve saptanan ürünlerin kullanım, biçim ve anlamlarından yararlanılarak 16 adet Şahmeran konulu tekstil tasarımları oluşturulmuştur. Tüm bulguların değerlendirilmesi sonucunda; Şahmeran motiflerinin kötülükten, yangın ve afetlerden koruyacağı, bereket, uğur ve bolluk getireceği inancıyla, dokuma ve örme yüzeylerde daha çok stilize halde; işleme ve baskı yüzeylerde ise ejderha şeklinde kuyruğu, güzel genç kız şeklinde yüzü ve altı ayağı ile efsanelerde karşımıza çıkan formlarda kullanıldığı saptanmıştır. Araştırmanın ana amacı doğrultusunda Şahmeran konulu oluşturulan tekstil tasarımlarında ve üretimi sağlanan ürünlerde; özgünlük, estetik değer ve üretime uygunluk bağlamlarında başarılı sonuçlar elde edilmiştir.Anahtar Kelimeler : Şahmeran, mitoloji, tekstil, tasarım

The establishment of societies and civilizations, the development of belief and the presence of type have provided the mythological stories and the symbols come until today. One of these immortal symbols have survived until today is Sahmeran, exist in many civilization and culture and its legends used in different styles, its common point in Anatolia is that Sahmeran has many feet which consist from human head, horns and ornate crown of the head, snake headed tail and snake heads. Sahmeran locates in legends as king of dragons and snakes. Therefore it is not possible to think independently three symbols. These motifs are confronted in our traditional handicrafts because of their symbolic meanings in different regions in the past. However, it has been observed that widespread use of the Sahmeran motif in the field of textiles has not continued, and this situation has been effective in determining the issue of work. To process, investigate, detect of the disappearing folk culture is essential due to survival of our culture. In the research, it was aimed to create textile designs with the theme of Sahmeran, to promote and survive this important motif through textile which has a universal language.Screening model has been used in research methods. Sahmeran motifs used in Turkish mythology is the basis of the research. Selected as samples in the study 61 Sahmeran motif images of textile products recorded on data sheets with their properties prepared for each product of techniques, colors, patterns, motifs and composition. 12 books subject areas Sahmeran legend randomly selected were examined. By using the themes of these legends and using the usage, form and meanings of the determined products, 16 new textile designs with the theme of Sahmeran were created. As a result of all the findings; It is believed that Sahmeran motifs will protect from evil, fire and disaster, it will bring fertility, good luck and prosperity. Thus they are more stylized on woven and knitted surfaces. In addition processing and printing surfaces were found to be used in dragon-shaped tail, beautiful young girl-shaped face and six legged legendary forms. In line with the main aim of the research, successful results have been obtained in Sahmeran themed textile designs and produced products in the context of authenticity, aesthetic value, and reproducibility.Key Words : Sahmeran, mythology, textile, design