Konya müzelerinde bulunan yöre halılarının renk ölçümü ve yüzey tasarımlarının değerlendirilmesi

Abstract

El sanatları temelinde ihtiyaçtan kaynaklı olarak üretilmiş ve geleneği olan faaliyetlerdir. Geleneksel Türk tekstil sanatları, milli ve maddi kültür öğelerinin en değerli belgeleridir. Geleneksel tekstilin temelini ise dokuma sanatları oluşturur. Türklerde halı dokuma en eski geleneklerden biridir. Orta Asya Türk boylarının 13. yüzyıldaki fetihleriyle Anadolu'ya dolayısıyla Konya'ya yayılan halı kültürünün, ilk örnekleri Konya'da ki müzelerde muhafaza edilenlerdir. Konya ve çevresi dokumacılık sanatı bakımından Selçuklulardan günümüze kadar önemli bir merkez olma özelliğini korumuştur. Çalışmanın genel amacı; Konya Etnoğrafya, Mevlana ve Koyunoğlu Müzesi'nde 13. yüzyıl ile 20. yüzyıl üretimi olanlardan seçilen 65 adet yöre halısında renk ölçümleri yapılmak, kullanılan motif ve renklerden yararlanarak yeni tasarımlar oluşturmaktır. Yöntem olarak tarama modeli uygulanmıştır. Örneklem olarak seçilen 65 adet halıda Hunter Lab yöntemine göre 284 renkte 1243 adet okuma yapılmış böylece L, a, b, Hue ve Choroma değerleri tespit edilmiş ve bunun ile ilgili bilgiler çizelge haline getirilerek halılardaki her renge ait okuma ortalamaları, standart sapmaları tespit edilmiştir. Elde edilen renk ve halılardaki motif özelliklerinden yararlanılarak tekstil yüzey tasarımları yapılmış ve uygulanmıştır. Değerlendirme sonucunda 13. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar tarihlendirilen Konya halılarından her üç müzede yer alan 65'inde de Türk düğümü kullanıldığı, çözgü-atkı-ilmelik iplik olarak yün kullanıldığı ve uygulanan renk ölçümlerine göre; incelenen 15 rengin, renk evrenine göre bazı yüzyıllarda daha aydınlık, maviye yakın, choroma olarak yüksek yani berrak ve parlak iken bazı yüzyıllarda ise karanlık, sarıya yakın, mat gibi farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. İncelenen 65 halıda en çok kullanılan renk ve motiflerden yola çıkarak yapılan yeni tasarımlar sekiz tanesi tekstilin farklı dallarında (halı, kilim, keçe, çit gibi) üretime dönüştürülmüştür. Ürüne dönüştürülen bu sekiz adet tekstilin üzerindeki renklerde Hunter Lab yöntemine göre ölçülmüştür. Elde edilen sonuçlar çizelge yapılarak veri haline getirilmiş ve 65 halıdaki sonuçlarla karşılaştırıldığında homojenlik, parlaklık gibi değerlerde yeni üretimlerle aynı olmadığı sonucuna varılmıştır.

Handicrafts are activities produced basically based on needs and have a tradition. Traditional Turkish textile arts are the most valuable documents of the national and material cultural items. The basis of traditional textile is the weaving arts. Carpet weaving is one of the oldest traditions among Turkish. The first examples of carpet culture, which spread to Anatolia and therefore to Konya with the conquests of Central Asian Turkic Tribes in the 13th century, are the ones preserved in the museums in Konya. Konya and its surroundings have maintained as an important center of weaving arts from Seljukians to present. The main purpose of the present study is performing color measurement on 65 local carpets, selected from Konya Ethnography, Mevlana and Koyunoğlu Museums among carpets produced between 13th and 20th centuries, and creating new designs making use of the motifs and colors. Scanning model was used as the method of the present study. In the 65 selected carpets, 1243 readings were made in 284 colors according to the Hunter Lab method. L, a, b, Hue and Choroma values were detected and the related information was tabulated to find out the reading averages and standard deviations for each color. Textile surface designs were created and applied using of the colors and the motif characteristics of the carpets obtained. According to the findings of the present study, all 65 Konya carpets from three museums dating between 13th and 20th centuries, were woven in Turkish knot method using wool as warp-weft-pile threads, and according to color measurements performed for the present study, 15 colors studied were more light, closer to blue, higher in choroma, brighter and clearer in color universe in some centuries while in some centuries they were darker, more yellowish and matt. Eight of the new designs based on the most frequently used colors and motifs in the 65 carpets were produced in different branches of textile (carpet, rug, felt, etc.). The colors on these eight pieces of textile were measured according to the Hunter Lab method. Obtained findings were tabulated and accordingly it was found that new products weren't the same with 65 carpets in terms of such values as homogeneity and brightness.