Yeniçeri âşıklar ve bestelenmiş şiirlerinin müzikal analizi

Abstract

Âşıklar, devrinin günlük olaylarını, sosyal ve kültürel hadiseleri, siyasi gelişmeleri, gerçekleşen felaketleri ve savaşları şiirlerinde yansıtmışlardır. Bu, bir nevi sözlü kültür ve tarih aktarım aracı vazifesi görmüştür. Resmi tarih anlatısının yanı sıra, âşıkların şiirleri ve bu sözlü aktarımlardaki tarihsel detaylar; dinleyenler tarafından ezberlenmiş, çırakları tarafından dilden dile aktarılmış, beğenenler tarafından cönklere kaydedilmiş ve günümüze ulaşmıştır. Bu durum, âşıkların şiirleri aracılığıyla tarihe farklı bir perspektiften bakabilmemizi sağlamıştır. Farklı yaklaşımlarımıza zemin hazırlayan etkenlerden biri de âşıkların içinde bulundukları çevrelerdir. Âşıklara oldukça geniş ve çeşitli bir sahada rastlayabilmekteyiz. Çalışmamıza konu olan şairler ise Yeniçeri Ocağı'na mensup âşıklardır. Ancak, âşıkların şiirlerine ulaşabildiğimiz çok sayıda kaynak olmasına rağmen bu şiirlerin bestelenmiş hallerini içeren kaynakların sayısı pek fazla değildir. Yapılan araştırmalarda otuz beş adet Yeniçeri Âşık tespit edilmiştir, bunlar: Armutlu, Çırpanlı, Gedâ Müslî (Gedâ), Hayâlî, Karac'oğlan, Koyun Abdal, Köroğlu, Kul Çulha, Oğuz Ali, Sânî, Yetim Ali Çelebi, Âbî, Âhû, Âşık, Âşık Nev'î, Benli Alî, Berberoğlu, Demircioğlu, Gedâî (Celeb Gedâî), Kâtibî (Celeb Kâtibî), Kayıkçı Kul Mustafa, Koroğlu (Kuroğlu), Koyunoğlu, Kuloğlu, Mahmutoğlu, Öksüz Âşık (Öksüz Ali), Şahinoğlu, Tasbaz Ali, Teslim Abdal, Üsküdârî, Âşık Hasan (Kul Hasan), Fasîhî, Nurî, Cesârî ve Derviş Osman. Tespit edilen âşıkların şiirleri incelenmiş ve bu verilerden hareketle, otuz beş adet âşığın sözlü kültür ve tarih aktarımına yaptığı katkılar tespit edilmiş ve incelenmiştir. Bu incelemenin sonucunda ise; etkileyici savaş sahnelerinden memleket hasretine, alınan kalelerden fethedilen şehirlere, tahta çıkan sultanlardan gündelik değerlerin yozlaşmasına, savaş hazırlıklarından ülke sevgisine, idamlardan kahramanlık öykülerine kadar oldukça çeşitli konularda tarihsel ve kültürel detaylara rastlanmıştır. Yeniçeri Âşıklar'ın aktif olarak eserler vermiş olduğu döneme ait notalar, Ali Ufki Bey'in kaleme almış olduğu Mecmuâ-i Sâz ü Söz'den alınmıştır. Mecmûa-i Sâz ü Söz; 17. yüzyıl müziğine ve şiirine dair, ulaşabildiğimiz en önemli kaynaklardandır. Mecmûa-i Sâz ü Söz'de bu âşıklara ait otuz üç adet eserin notaları tespit edilmiştir. İncelenen bu eserler, günümüz ve 17. yüzyıl müzik teorisine göre analiz edilmiş ve hangi makamlarda oldukları tespit edilmiştir.

Minstrels have reflected the daily events of the era, social and cultural occurings, political developments, actual catastrophes and wars in their poems. This provided an opportunity to create an oral culture based transmission by means of their poems that makes the construction of an historiographic approach by their works. In addition to the records of the official history, the poems of the minstrels and the historical details beneath these poems were memorized by the listeners and the apprentices, recorded by followers and transferred to the future orally. This situation allows us to create a different perspective for historiography through the poems of the minstrels. One of the factors that pave the way for our different approaches is the environment in which minstrels lived inside. These poets who wrote poems in the style of minstrel have also been consist in wide and various groups. The minstrels who are the subject of our study are minstrels which are belonging to the guild of the Janissary. Although there are a large number of sources to reach the minstrels' poems, there are not many sources for musical compositions using the lyrics of these poems. Thirty-five minstrels have been identified in the studies conducted, These poets are Armutlu, Çırpanlı, Gedâ Müslî (Gedâ), Hayâlî, Karac'oğlan, Koyun Abdal, Köroğlu, Kul Çulha, Oğuz Ali, Sânî, Yetim Ali Çelebi, Âbî, Âhû, Âşık, Âşık Nev'î, Benli Alî, Berberoğlu, Demircioğlu, Gedâî (Celeb Gedâî), Kâtibî (Celeb Kâtibî), Kayıkçı Kul Mustafa, Koroğlu (Kuroğlu), Koyunoğlu, Kuloğlu, Mahmutoğlu, Öksüz Âşık (Öksüz Ali), Şahinoğlu, Tasbaz Ali, Teslim Abdal, Üsküdârî, Âşık Hasan (Kul Hasan), Fasîhî, Nurî, Cesârî ve Derviş Osman. The poems of the elated minstrels were examined and based on these data, the contributions of thirty-five minstrels to oral culture and history transfer were determined and examined. As the result of this review; historical and cultural details have been found on a variety of subjects ranging from impressive war scenes and conquerings to homesickness, from the sultans succeeding to the throne to the degeneration of everyday values, from the preparations for war to the love of the country and from heroic stroies to the executions and other important events. The period of the Janissary Minstrel's actively produced poems, the notes are found in the journal 'Mecmuâ-i Sâz ü Söz' which is written by Ali Ufki Bey. 'Mecmûa-i Sâz ü Söz' which is a 17th-century music and poetry manuscript is one of the most important sources enlightening such a lyrics-music combination. In the journal, thirty-three works of these minstrels have been identified.